پرسش:
«کن فیکون» چگونه ممکن است؟ یعنی من عقلم دیگه جوابگو نیست همش میبینم ما با عالم ماده کار می کنیم و … خدا هم که از ماده استفاده نمیکنه، پس چگونه به یک چیز مادی گفته «باش» و موجود میشه؟ اصلا با عقل سازگار نیست، مگه میشه به یک چیزی بگی باش و موجود بشه.
پاسخ:
قرآن مجید در آیه 82 سوره «یس» به این حقیقت اشاره مى کند که هر گونه ایجادى در برابر اراده و قدرت او، سهل و آسان است، ایجاد آسمان هاى عظیم، و کره خاکى، با ایجاد یک حشره کوچک براى او یکسان است مى فرماید: (فرمان او این است که: هر گاه چیزى را اراده کند به آن مى گوید: موجود باش! آن هم بى درنگ موجود مى شود)، همان گونه که خدا خواسته «إِنَّما أَمْرُهُ إِذا أَرادَ شَیْئاً أَنْ یَقُولَ لَهُ کُنْ فَیَکُونُ».بدیهى است، امر و فرمان الهى در اینجا به معنى امر لفظى نیست، همچنین جمله «کُن»؛ (موجود باش!) جمله اى نیست که خداوند به صورت لفظ بیان کند؛ چرا که نه او لفظى دارد، و نه نیازمند به الفاظ است، بلکه منظور همان تعلق اراده او به ایجاد و ابداع چیزى است، و تعبیر به کلمه «کُن» به خاطر آن است که از این تعبیر، کوتاهتر، و کوچک تر، و سریعتر تصور نمى شود.آرى، تعلق اراده او به چیزى همان، و موجود شدن آن همان است!
و به تعبیر دیگر: هنگامى که خداوند چیزى را اراده کند، بلافاصله تحقق مى یابد، به طورى که در میان «اراده» او و «وجود اشیاء» چیزى فاصله نیست.
بنابراین تعبیر به «امر» و «قول» و جمله «کُن» همه، توضیحى است براى مسأله خلق و ایجاد، و چنان که گفتیم: در اینجا امر لفظى و قول و سخن و کلمه «کاف و نون» مطرح نیست، همه اینها بیانگر تحقق سریع اشیاء بعد از تعلق اراده الهى است، او چه حاجتى به الفاظ و کلمات دارد؟ و اصولاً بعد از تعلق مشیت او بر ایجاد چیزى، وساطت الفاظ، بى معنى است.
و باز به تعبیر روشن تر در افعال خداوند دو مرحله بیشتر وجود ندارد: مرحله اراده، و مرحله ایجاد، که در آیه فوق از مرحله دوم به عنوان امر و قول و جمله «کُن» تعبیر شده است.
جمعى از مفسران قدیم، پنداشته اند: در اینجا قول و سخنى در کار است، و آن را یکى از اسرار ناشناخته مى دانند، آنها در حقیقت در پیچ و خم لفظ گرفتار شده اند، و از محتوا و معنى آن بى خبر مانده اند، و کارهاى الهى را با مقیاس وجود خود سنجیده اند.
چه زیبا مى فرماید امیر مؤمنان على(علیه السلام) در یکى از خطبه هاى «نهج البلاغه»: «یَقُولُ لِمَنْ أَرادَ کَوْنَهُ کُنْ فَیَکُونُ (1) لابِصَوْت یَقْرَعُ وَ لابِنِداء یُسْمَعُ وَ إِنَّما کَلامُهُ سُبْحانَهُ فِعْلٌ مِنْهُ أَنْشَأَهُ وَ مَثَّلَهُ لَمْ یَکُنْ مِنْ قَبْلِ ذلِکَ کائِناً وَ لَوْ کانَ قَدِیماً لَکانَ إِلهاً ثانِیاً»؛ (او هر چه را اراده کند به آن مى گوید: باش! آن بلا درنگ موجود مى شود، اما کلام او نه صوتى است که در گوش ها نشیند، نه فریادى است که شنیده شود، بلکه سخن خدا همان فعل او است که ایجاد مى کند، و پیش از او چیزى وجود نداشته، و اگر بود خداى دومى محسوب مى شد). (2)
از این گذشته، اگر پاى لفظى در میان آید، دو اشکال در برابر ما خودنمائى خواهد کرد:
نخست این که: این لفظ خود مخلوقى از مخلوقات است و براى ایجاد آن کلمه «کُنِ» دیگر لازم است، این سخن درباره «کُن» دوم نیز تکرار مى شود و به صورت تسلسل پیش مى رود.
دیگر این که: هر خطابى مخاطبى مى خواهد و هنگامى که چیزى موجود نشده، چگونه خداوند آن را با جمله «کُن» مخاطب مى سازد، مگر معدوم قابل خطاب است؟
در آیات دیگرى از قرآن، همین معنى با تعبیرهاى دیگر آمده است مانند آیه 117 سوره «بقره»: «وَ إِذا قَضى أَمْراً فَإِنَّما یَقُولُ لَهُ کُنْ فَیَکُونُ»؛ (هنگامى که قضا و حکم او به چیزى تعلق گیرد، تنها به او مى گوید: موجود باش! او نیز بلافاصله موجود مى شود).
و مانند آیه 40 سوره «نحل»: «إِنَّما قَوْلُنا لِشَیْء إِذا أَرَدْناهُ أَنْ نَقُولَ لَهُ کُنْ فَیَکُونُ»؛ (سخن ما براى چیزى که مى خواهیم ایجاد شود، همین است که مى گوئیم: موجود باش! بلافاصله موجود مى شود). (3)، (4)
پی نوشت:
(1). در بعضى از نسخ «نهج البلاغه» مانند نسخه «منهاج البراعة» تعبیر به «لِما أَرادَ» شده، تفسیر «نورالثقلین» نیز از «نهج البلاغه» همین گونه نقل مى کند ولى در نسخ دیگر مانند نسخه «ابن ابى الحدید» و «ابن میثم» و «صبحى صالح»، «لِمَنْ أَرادَ» آمده است ولى مناسب، همان اول است.
(2). «نهج البلاغه»، خطبه 186.
(3). بحث دیگرى درباره جمله« کُنْ فَیَکُون» در تفسیر نمونه جلد اول، ذیل آیه 117 سوره« بقره»، صفحه 418 آمده است.
(4). گرد آوری از کتاب: تفسیر نمونه، آیت الله العظمی مکارم شیرازی، دار الکتب الإسلامیه، چاپ بیست و ششم، ج 18، ص 495.
