درسنامه مهدویت اثر خدامراد سليمیان، مطالعه انديشه مهدویت و موعودگرايى از ابتداى شكل‌گيرى تا آغاز امامت حضرت مهدى(عج) و تحليل و بررسى غيبت ولى عصر(عج) با استناد به آيات، احاديث، ادعيه، زيارتنامه‌ها و توقيعات خود آن حضرت مى‌باشد كه به زبان فارسى و به سفارش بنياد فرهنگى حضرت مهدى موعود(عج) نوشته شده است.
ساختار
درسنامه مهدویت(1)، اولين بخش از مجموعه چهار جلدى درسنامه مهدویت، با عنوان «حضرت مهدى(عج) از ولادت تا امامت» و درسنامه مهدویت(2)، دومين بخش از اين مجموعه با عنوان «حضرت مهدى(ع) در دوران غيبت» است كه در دو جلد ارائه شده است.
در جلد اول، مقدمه مؤلف در بيان ثمره بحث از مهدویت، آغازگر مباحث بوده و مطالب در پانزده درس، به شيوه آموزشى و كلاسيك، به بحث و بررسى درباره موضوع مهدویت، از ابتداى شكل‌گيرى، تا آغاز امامت حضرت مهدى(عج) اختصاص يافته است.
جلد دوم نيز با مقدمه مؤلف در اشاره به اينكه غيبت امام زمان(عج)، رازى از رازهاى خداوند است، آغاز و مباحث مربوط به پنهان زيستن حضرت مهدى(عج) در پانزده درس، به صورت كلاسيك و منظم، با استفاده از منابع تاريخى و حديثى، طرح و بررسى شده است.
يكى از مسلمات تاريخ، وجود انديشه موعودگرايى در شريعت‌هاى گذشته به ويژه اديان ابراهيمى است و نویسنده با توجه به اين مطلب، در جلد اول، انديشه مزبور را در اديان ابراهيمى دنبال كرده و با نقل مطالبى از كتب آن‌ها، به اثبات وجود اين انديشه در اديان گذشته پرداخته است.
وى، سپس شش آيه از آيات قرآن را كه در آن‌ها به مهدویت اشاراتى رفته است، ذكر كرده و آنگاه احاديثى از شيعه و اهل سنت براى اثبات مهدویت مى‌آورد.
انحراف در مهدویت پيش از ولادت حضرت مهدى(عج)، شناخت امام زمان(عج)، نسب پدرى و پدر آن حضرت، ولادت، نام، القاب، شمايل و ويژگى‌هاى امام عصر(عج) از ديدگاه روايات، مهمترين سرفصل‌هاى اين جلد مى‌باشد.
در جلد دوم، پس از گزارش آغاز امامت حضرت مهدى(ع) و نخستين اقدامات او، چگونگى غيبت وى طى سه مرحله: پنهان بودن جسم، پنهان بودن عنوان و پنهان بودن جسم و عنوان متناسب با شرايط، بيان شده است.
در فصول بعدى، بحث درباره فلسفه غيبت، فوايد امام غايب، غيبت صغرا و نيابت خاص، ارتباط با امام در عصر غيبت كبرا و چگونگى زندگى ايشان در اين دوران است.
انحرافات مهدویت و گروهاى انحرافى پديد آمده در اين عصر مانند بهائيه، بابيه، شيخيه و انجمن حجتيه از ديگر مطالب مورد مطالعه كتاب است.
فلسفه و علل غيبت، فوايد امام غايب، غيبت صغرى و نيابت خاص، ارتباط با حضرت مهدى(عج) در عصر غيبت، محل زندگى، همسر و فرزندان حضرتش، انحراف از مهدویت و انتظار در فرهنگ شيعه و غيبت كبرى در نيابت عام، وظايف منتظران و كتاب‌شناسى مهدویت از عناوين اصلى كتاب مى‌باشد.
در پايان هر درس، سؤالاتى مربوط به همان درس، با عنوان خودآزمايى آمده و منابعى براى پژوهش بيشتر ارائه شده است.
گزارش محتوا
عقيده به منجى، پيوسته در ميان بيشتر ملت‌ها و پيروان اديان وجود داشته و حتى اقوام مختلف جهان همچون اسلاوها، ژرمن‌ها، اسن‌ها و سلت‌ها نيز معتقدند سرانجام بايد پيشوايى در آخرالزمان ظهور كند، بى‌عدالتى را از بين برده و حكومت جهانى تشكيل دهد.
با توجه به اهميت اين موضوع، در جلد اول، درس اول، تنها به دو ديدگاه يهود و مسيحيت پرداخته و به دليل اينكه بيشتر متون ساير اديان و مذاهب، غير قابل استناد به پيامبران اين اديان بوده و در نسبت دادن به آن‌ها به صاحبان اين شريعت‌ها ترديدى جدى وجود دارد، ساير ديدگاه‌ها مطرح نشده است.
درس دوم، درباره آياتى از قرآن است كه با استفاده از سخنان گهربار معصومين(ع)، در مورد حضرت مهدى(عج) تفسير، تأويل و يا تطبيق شده است.
با اشاره به اينكه در ميان آموزه‌هاى اسلام، كمتر موضوعى به اندازه «مهدویت» مورد توجه و اهميت قرار گرفته؛ به گونه‌اى كه در هيچ‌يك از موضوعات بنيادين، به اين اندازه سخن از معصومين(ع) و بزرگان دين نرسيده و كمتر كتابى هست كه در آن به اين مهم نپرداخته است و با توجه به اين كه شناخت اين منابع ارزشمند و سير تدوين آن‌ها، مى‌تواند ما را به آگاهى بيشتر نسبت به اين مسأله رهنمون شود، درس سوم، تنها به بررسى بعضى از كتاب‌هاى مهم در اين رابطه پرداخته است از جمله: المحاسن ابن برقى، بصائر الدرجات ابن صفار، الغيبه محمد ابن ابراهيم بن جعفر نعمانى و…
درس چهارم و پنجم، بعد از آشنايى با جايگاه مهدویت در نگاه و متون اهل سنت، صحت و تواتر احاديث مربوط به حضرت مهدى(عج) اثبات شده و در ادامه مشتركات اهل سنت و شيعه در موضوع مهدویت از جمله: حتمى بودن ظهور و قيام حضرت مهدى(عج)، نسب ايشان، ويژگى‌هاى جسمانى، همنام بودن با پيامبر(ص)، ويژگى‌هاى حكومت، نشانه‌هاى ظهور و… بررسى شده است.
در درس ششم، با بررسى برخى از فرقه‌ها و مدعیان مهدویت از جمله: كيسانيه، زيديه، باقريه، ناووسيه، اسماعيليه، موسويه، محمديه، عسكريه و نفس زكيه دو نتيجه به دست آمده است:
وجود اصل مهدویت به عنوان يكى از باورهاى اصيل مسلمانان.
مهم بودن اعتقاد به مهدویت در اذهان و قلوب آنان.
با توجه به اينكه يكى از وظايف مهم در برابر كژروى‌ها و انحرافات در موضوع مهدویت، شناخت واقعى حضرت مهدى(عج) و موضوعات مربوط به ايشان است، از اين رو درس هفتم، به موضوع شناخت ايشان اختصاص دارد.
در پايان نيز، به مناسبت، درباره «مهدى شخصى» و «مهدى نوعى» بحثى كوتاه ارائه شده است.
درس هشتم، روايات مربوط به نسب پدرى حضرت مهدى(عج) را بررسى كرده و درس نهم و دهم، به بيان زندگى‌نامه پدر و مادر ايشان، پرداخته است.
چگونگى ولادت حضرت مهدى(عج)، ادله‌اى كه بر اثبات ولادت ايشان اقامه شده از جمله خبر دادن امام حسن عسکری(ع)، حكيمه خاتون، نسيم و ماريه خادمان بيت امام و گزارشات فراوانى از بزرگان شيعه و برخى دانشمندان اهل سنت و نيز انواع روايات درباره نام بردن حضرت مهدى(عج) به نام خاص(محمد)، نام حضرت در كلام دانشمندان شيعه و اهل سنت و بعضى از القاب مشهور آن حضرت در درس يازدهم تا سيزدهم، بيان شده است.
حضرت مهدى(عج)، اگر چه بسان ديگر ائمه(ع) داراى صفات و ويژگى‌هايى است، اما داراى خصوصياتى هستند كه تنها درباره ايشان گفته شده كه درس چهاردم، ابتدا به برخى ويژگى‌هاى جسمانى آن حضرت و سپس به پاره‌اى از ويژگى‌هاى اختصاصى ايشان پرداخته است.
آخرين درس، به كتاب‌شناسى مختصر و اجمالى كتاب‌هايى كه در حوزه مهدویت نوشته شده اختصاص دارد از جمله: خورشيد مغرب، عصر زندگى، حكومت جهانى مهدى، دادگستر جهان، در فجر ساحل و…
به امامت رسيدن آخرين حجت خداوند در سن خردسالى، همواره از سوى مخافان، به صورت چالشى در مباحث مهدویت مطرح شده است؛ گرچه اين مسأله، افزون بر برخى پيامبران، در برخى از پيشوايان معصوم(ع) نيز رخ نموده بود. از اين رو نویسنده در جلد دوم، درس اول، با تأكيد بر پيشوايى آخرين امام معصوم(ع)، بعد از بيان نخستين اقدام حضرت مهدى(عج) در آغاز امامت، پيشينه پيامبرى و امامت در خردسالى را مطرح كرده است.
مدت‌ها پيش از زاده شدن حضرت مهدى(عج)، آنگاه كه معصومان(ع) از آن حضرت سخن مى‌گفتند، به پنهان‌زيستى آن حضرت نيز اشاره كرده‌اند. به عقيده مؤلف اين پافشارى، بيش از آنكه در جهت آگاه كردن شیعیان باشد، براى زمينه‌سازى و آماده كردن آن‌ها بوده است.
در درس دوم، با بهره‌گيرى از آن بيانات ارزشمند، كلياتى از مباحث مربوط به غيبت آن حضرت، مطرح شده است.
پنهان‌زيستى آخرن حجت الهى، با ويژگى‌هاى خاص خود، پديده‌اى است كه هرگز در طول تاريخ رخ نداده و به نظر مؤلف طبيعى است كه ذهن جستوجوگر انسان، همواره اين پرسش را مطرح كند كه چرا چنين رخدادى پديده آمده است؟
نویسنده در درس سوم، در پاسخ به اين پرسش كه به چه علت بحث از چرايى و سبب‌هاى پنهان‌زيستى حضرت مهدى(عج) از همان ابتداى مطرح شدن بحث مهدویت از طرف پيامبر(ص) و پيشوايان معصوم(ع) همواره مورد توجه بوده، به برخى از حكمت‌ها و علت‌هاى اين رويداد، با بهره‌بردارى از كلام معصومان(ع) اشاره كرده است.
همزمان با اعلام غيبت آخرين معصوم(ع)، برخى اين پرسش را مطرح كردند كه امامى كه غايب است، چه فايده‌اى دارد؟ از اين رو نویسنده در درس چهارم، به بيان فوايد غيبت امام(ع) از جمله نگهبانى از آيين خداوند با هدايت‌هاى باطنى، نگه‌داشت جامعه از نااميدى و سرخوردگى، ايمنى بخشى از بلاها و… پرداخته است.
با اشاره به اينكه اگر غيبت، يكباره رخ مى‌داد، ضربه سنگينى به پايگاه‌هاى مردمى و طرفداران امامت وارد مى‌شد، نویسنده بر آن است تا در درس پنجم، درباره غيبت صغرى و نيابت خاصه آن حضرت توضيح دهد.
پنهان‌زيستى حضرت مهدى(عج) باعث شده است در مقايسه با بقيه پيشوايان معصوم(ع) سخنان كمترى از آن حضرت در دست باشد و آنچه در درس ششم دنبال مى‌شود، نگاهى است كوتاه به بخش‌هايى از سخنان و نوشته‌هاى ارزشمند ايشان.
در يك تقسيم، عمر حضرت مهدى(عج) به چهار دوره: دوران زندگى با پدر خود، غيبت صغرا، غيبت كبرا و دوران ظهور تقسيم شده است و از آنجا كه دوره اول، دوم و چهارم چندان محل مناقشه نيست، در درس هفتم، فقط به دوره سوم پرداخته شده و ديدگاه‌هاى متفاوت درباره ملاقات با آن حضرت، در دوران غيبت، بررسى شده است.
اين ديدگاه‌ها عبارتند از: عدم امكان ملاقات به طور مطلق، امكان ملاقات بدون شناخت، وقوع ملاقات همراه با شناخت و عدم پذيرش ادعا و امكان ملاقات و پذيرش ادعا.
سِر بودن پنهان‌زيستى حضرت مهدى(عج) بسيارى از چگونگى‌هاى زندگى آن حضرت را در هاله‌اى از ابهام و اختلاف ديدگاه گذاشته است و درس هشتم و نهم، بعد از مطرح كردن دو ديدگاه پيرامون اثبات يا انكار همسر و فرزندان، به بررسى محل زندگى آن حضرت در دوران زندگى با امام حسن عسکری(ع)، غيبت و ظهور و نيز بررسى داستان جزيره خضرا پرداخته است.
آموزه مهدویت، به سبب ويژگى‌هاى ممتاز و پرجاذبه خود، همواره مورد بهره‌جويى و سوء استفاده افراد كژرو قرار گرفته و به وجود آمدن فرقه‌هاى منحرف در مهدویت گواهى بر اين مدعاست. از اين رو درس دهم و يازدهم، به بررسى اين انحراف‌ها، زمينه‌هاى پيدايى آن، معرفى برخى از معروف‌ترين مدعیان دروغين از جمله: ابومحمدحسن شريعى، محمد بن نصير نميرى، احمد بن هلال كرخى و فرقه‌هاى منحرف مانند شيخيه، بهائيه و انجمن حجتيه پرداخته است.
در درس دوازدهم، بعد از بيان معناى لغوى و اصطلاحى «انتظار فرج» و جايگاه انتظار در فرهنگ شيعه، انتظار فرج به معناى عام و خاص توضيح داده شده و انواع انتظار صحيح و غلط، بنيان‌هاى پديده انتظار و آثار فردى و اجتماعى آن تشريح شده است.
درس سيزدهم به برخى فضايل و برترى‌هاى منتظران با استفاده از روايات، اشاره كرده و آن‌ها را توضيح داده است از جمله اينكه: برترين مردم روزگار هستند، بسان حاضران در خيمه آن حضرت مى‌باشند و…
چهاردهمين درس، به دنبال آن است بحث نيابت عام و ولايت فقيه را بررسى كرده و به وضعيت حكومت اسلامى در دوران غيبت كبرا اشاره كند.
آخرين درس، اين جلد نيز، اختصاص به معرفى كتبى دارد كه در زمينه مهدویت نوشته شده است از جمله: امامت و مهدویت، تاريخ غيبت كبرى، مكيال المكارم، مهدى موعود(عج) و…
