الإلهيات على هدى الكتاب و السنة و العقل، نگارش آیت‌الله جعفر سبحانى از عالمان معاصر شيعى، تقرير ابحاثى است كه نویسنده در بررسى عقايد اسلامى شيعى با استفاده از قرآن مجيد و سنت نبى مكرم اسلام و اهل‌بيت طاهرين حضرت عليهم الصلاة و السلام به روشى جديد ارائه كرده است.
ساختار و گزارش محتوا
اين كتاب مشتمل بر چهار جلد است و مجموعا ده فصل را در بردارد:
جلد اول كه به برخى مباحث مقدماتى و نيز راه‌هاى شناخت خداوند و نيز مباحث اسماء و صفات الهى اختصاص يافته، داراى سه فصل و فصل سوم مشتمل بر چهار باب به شرح ذيل مى‌باشد:
مقدمات أصولیّة عامة.
الطّرق إلى معرفة اللّه.
الأسماء و الصّفات، كه مشتمل بر ابواب ذيل مى‌باشد:
الف: الصفات الثبوتية الذاتية.
ب: الصفات الثبوتية الفعلية.
ج: الصّفات الخبریّة.
جلد دوم مشتمل بر باب چهارم از مباحث اسماء و صفات و سه فصل ذيل مى‌باشد. در اين فصول به مسائل مهم و غامضى چون قضاء و قدر، مسأله بداء و عدل الهى پرداخته شده است:
القضاء و القدر.
البداء.
العدل الإلهي و أفعال العباد.
جلد سوم كتاب به مباحث نبوت اختصاص يافته و داراى دو فصل ذيل مى‌باشد:
النبوة العامة.
النبوة الخاصة.
جلد چهارم كتاب به موضوع امامت و خلافت و جانشينى پيامبر اكرم و نيز موضوع معاد اختصاص يافته و داراى دو فصل ذيل مى‌باشد:
الإمامة و الخلافة.
المعاد.
پس از رحلت نبى مكرم اسلام و در اثر دورى مسلمانان از ثقل اصغر؛ يعنى اهل‌بيت پيامبر كه مفسران قرآن و راهنمايان راستين امت اسلامى بودند و نيز در اثر گسترش فتوحات اسلامى و آشنايى مسلمانان با عقائد اقوام و ملل گوناگون جهان مسائل و موضوعات جديدى وارد فضاى جامعه اسلامى گشت و به تبع سؤالات و شبهات فراوانى را در زمينه مسائل اعتقادى فراروى مسلمانان قرار داد. برخى افراد نظير ابن ابى العوجاء، يحيى بن زياد، عبدالله بن مقفع و… در جامعه اسلامى تحت تاثير برخى افكار فاسد واراداتى قرار گرفتند و به الحاد و كفر و زندقه گراييدند و آزادى عمل راهبان مسيحى و ارباب ساير اديان و فرق در جامعه اسلامى باعث بروز و ظهور مشكلات فراوان اعتقادى ميان مسلمانان شد و برخى از انديشمندان مسلمان در مقام پاسخ گويى به شبهات مطرح شده برآمده و اصولى را بنيان نهادند كه بعدها نام علم كلام را به خود گرفت. اين تلاش متفكرين اسلامى هرچند تا حد قابل ستايشى به دفاع از حريم اعتقادى جامعه اسلامى كمك نمود؛ اما با ورود شبهات و مسائل جديد توان پاسخ گويى به آنها از عهده ايشان خارج مى‌نمود و در آثار متكلمان قديم نمى‌توان پاسخ درخور و مناسبى برای آنها پيدا نمود. از اين رو مؤلف اثر حاضر برای پاسخ‌گويى به شبهات اعتقادى جديد دست به كار تألیف اثر حاضر گشته تا به مشكلات اعتقادى بر حسب نياز زمانه پاسخ گويد.
ويژگى‌ها
اين كتاب در مقايسه با آثار كلامى پيشين داراى ويژگى‌ها و امتيازاتى است از قبيل:
متمركز شدن مؤلف بر مسائل جديد كه پاسخ گوى نياز جامعه باشد.
معرفى روش‌ها و مكاتب فكرى بر اساس منابع و مصادر دست اول و رعايت عدل و انصاف به هنگام قضاوت در مورد آراء و ديدگاه‌ها.
تنظيم مطالب كتاب به روشى هندسى و منطقى به طورى كه مسأله پيشين، مقدمه برهان بر اثبات مسأله پيسين باشد.
طرح مسائل و مباحث به نحوى كه با فرهنگ عصر جديد هماهنگ بوده و داراى براهین مقنع باشد.
استفاده وسيع و همه جانبه از آيات قرآنى و احاديث اهل‌بيت عليهم‌السلام در اثبات عقايد صحيح اسلامى.
پرداختن به تعريف لغوى و اصطلاحى واژه‌ها و تعابير كلامى كه در كتاب مورد بررسى قرار مى‌گیرد.
پرداختن به آراى متكلمان و فلاسفه در كنار پرداختن به براهین عقلى و قرآنى و حديثى.
