«الاحتجاج»، تألیف ابومنصور احمد بن علی بن ابیطالب طبرسی، از علمای قرن ششم هجری در موضوع بحثها و مناظرات معصومین (علیهمالسلام) و بزرگان دین با مخالفان، در موضوعات مختلف دینى بوده و به زبان عربی نوشته شده است.
مؤلف این اثر ارزشمند، در آغاز کتاب فصلی را به بیان فضیلت گفتگو و احتجاج و اهمیّت استدلال و دفاع برهانی از دین اختصاص داده و پس از آن مجموعهای از مناظرات و مباحثات پیامبر اکرم (صلیاللهعلیهوآلهوسلم)، فاطمه زهرا (سلاماللهعلیها) و ائمه اطهار (علیهمالسلام) را به ترتیب تاریخ گرد آورده است. در لابلای کتاب گفتگوها و استدلالاتی از حضرت زینب (سلاماللهعلیها) و برخی از اصحاب ائمه مانند سلمان، ابوذر، مقداد، عمار، هشام بن حکم و… و نیز برخی از علما همچون شیخ مفید و سیدمرتضی آمده است.
در پایان کتاب نیز پارهای از توقیعات و مکاتبات امام زمان (عجلاللهتعالیفرجهالشریف) نقل شده است که تعداد آن به ۳۶۳ حدیث میرسد.
اکثر روایات این کتاب مرسل است و در آن به اسناد حدیث اشاره نشده است. مصنف علّت این امر را مشهور بودن یا اجماعی بودن برخی از احادیث و نیز موافقت استدلالها با عقل سلیم بیان می کند.
طبرسی، در مقدمه الاحتجاج میگوید:
آنچه باعث شد من چنین کتابی تالیف کنم، این بود که عدهای از شیعیان دست از استدلال و بحث با مخالفان برداشتهاند و میگویند پیامبر و ائمه (علیهالسّلام) هیچ وقت جدال نکردهاند و به شیعه نیز چنین اجازهای ندادهاند؛ لذا تصمیم گرفتم در یک کتاب، بحثهای بزرگان را با مخالفان در اصول و فروع دین جمع کنم.
البته طبرسی متذکر میشود که نهی آنان از مجادله، نسبت به افراد ضعیف قوم بوده است. کتاب الاحتجاج، از کتب معتبری است که علما به آن اعتماد دارند و بدون هیچ دغدغهای روایات آن را نقل میکنند.
مؤلف، در مقدمه کتاب میفرماید: من، به جز روایات تفسیر امام عسکری (علیهالسّلام)، بقیه روایات کتاب را بدون سند آوردهام، زیرا یا اجماع بر آنها هست یا موافق عقلاند یا در کتب مخالف و موافق مشهورند و روایات تفسیر منسوب به امام عسکری (علیهالسّلام) را با ذکر سند در ابتدای آنها آوردهام، چرا که از حیث شهرت، مانند بقیه روایات کتاب نیستند.
شروع کتاب، با آیات و اخباری است که ترغیب به بحث و استدلال با مخالفین میکند و اجر و ثواب حمایتکنندگان از دین خدا را بیان میکند.
سپس احتجاجات پیامبر و ائمه (علیهالسّلام را به ترتیب ذکر کرده و در بین اینها گاهی استدلالها و بحثهای اصحاب و اهل بیت پیامبر را نیز آورده است.
در پایان نیز، توقیعات امام عصر (عجّلاللهفرجهالشریف) در پاسخ به سؤالات و مشکلات شیعیان ذکر شده است.