الامام الرضا علیهالسلام، تاریخ و دِراسَة کتابی به زبان عربی تألیف سید محمدجواد فضل الله (متوفای ۱۳۹۵ق) درباره تاریخ زندگی سیاسی و مسئله ولایتعهدی امام رضا(ع). نویسنده در این اثر همچنین برخورد امام با واقفیه و مناظرات آن حضرت و روایات تفسیری و فقهی ایشان و برخی کتابهای منسوب به امام مانند کتاب فقه رضوی و رساله ذهبیه در طبّ را مورد ارزیابی قرار میدهد. این کتاب توسط محمدصادق عارف با عنوان «تحلیلی از زندگانی امام رضا علیهالسلام» به فارسی ترجمه شده است.
مؤلف آنگونه که در مقدمه کتابش گفته، درصدد روشن کردن برخی مسائل مربوط به تاریخ سیاسی زندگی امام رضا(ع) است که در ابهام باقی مانده و بر اثر آن، برخی از تاریخنگاران و پژوهشگران دچار خطا و اشتباه شدهاند زیرا به مطالعه سطحی بسنده کرده و زحمت ژرفنگری و تحلیل مسائل را بر خود هموار نساختهاند. وی بخش دوم کتابش را نیز برای دستیابی به آگاهی کامل از زندگی امام رضا و ارائه تصویری کامل از ابعاد زندگی آن حضرت نوشته است.
کتاب در دو بخش تنظیم شده است:
- بخش اول: زندگی امام رضا(ع) از نظر تاریخی
در این بخش، ویژگیهای نَسبی و رفتاری امام(ع)، برخورد امام با واقفیه، خلفای معاصر با دوره امامت ایشان، مسئله ولایتعهدی امام رضا و حوادث پس از آن که به شهادت آن حضرت انجامید و در نهایت، موضع امام در قبال شورشهای علوی مورد تحلیل و بررسی قرار میگیرد.
- بخش دوم: زندگی امام رضا(ع) از نظر فکری
در این بخش ابتدا آثار منسوب به امام(ع) همچون کتاب فقه رضوی، رساله ذهبیه در طبّ، صحیفة الرضا، محض الاسلام و علل ابن شاذان مورد بررسی قرار میگیرد و در ادامه تعدادی از مناظرات امام رضا(ع) و همچنین برخی مسائل اعتقادی با تکیه بر روایات امام رضا(ع) ارائه میشود. در پایان این بخش نیز روایات تفسیری و سپس روایات فقهی امام مورد ارزیابی قرار میگیرد.
آغاز کتاب تحت عنوان ویژگیها و صفات مطالبی درباره نَسَب امام رضا و تاریخ و لادت و شهادت او و نیز معرفی مادر و فرزندان اوست. نویسنده در بحث فرزندان امام رضا نظر شیخ مفید در کتاب ارشاد را که فقط امام جواد را فرزند او دانسته ترجیح داده است.
