البراهین القاطعة في شرح تجريد العقائد الساطعة، شرحى است به زبان عربى بر تجريد الاعتقاد، اثر خواجه نصير طوسى. مقدمه كتاب درباره زندگى و احوال خواجه نصير و متن تجريد الاعتقاد است. مؤلف قبل از پرداختن به مباحث اصلى كتاب به بيان معناى بسم الله الرحمن الرحيم مىپردازد و پس از آن طى شش مقصد به بررسى موضوعاتى در زمينه الهيات بالمعنى الاعم و نيز الهيات بالمعنى الاخص مىنشيند.
ساختار
كتاب داراى يك مقدمه به قلم مؤلف و شش مقصد است:
المقصد الاول: في الامور العامه.
المقصد الثانى: في الجواهر و الاعراض.
المقصد الثالث: في الاصل الاول من اصولالدين (توحيد). مؤلف ضمن اين مقصد طى فصلى به بحث از عدل هم كه جزء اصول مذهب شناخته مىشود، مىپردازد.
المقصد الرابع: في الاصل الثالث من اصولالدين (نبوت).
المقصد الخامس: في الاصل الرابع (امامت).
المقصد السادس: في الاصل الخامس (معاد).
گزارش محتوا
با توجه به اهميت كتاب تجريد الاعتقاد خواجه طوسى و برترى آن بر ساير آثارى كه در زمينه كلام شيعى نگاشته شده، شروح و تعليقات فراوانى بر اين اثر به نگارش در آمده كه هر كدام يا به افراط و يا به تفريط گراييدهاند، چرا كه بعضى در مبادى سخن را به درازا كشاندهاند و بحث از احوال مبدأ و معاد را كه هدف اصلى از نگارش تجريد بوده را به اختصار گذرانيدهاند؛ اما استرآبادى در البراهین القاطعه راه و روشى نظير روش علامه حلى در پيش گرفته و در شرح مقدمه تجريد به بيان تفاوت فيمابين اصول دين با اصول مذهب و احكامى كه بر اين دو بار مىشود، پرداخته است.
استرآبادى قبل از ورود به مباحث اصلى كتاب پنج مقدمه ذيل را ذكر مىكند:
در اولین مقدمه به بيان تفاوت علم كلام با علم تصوف(عرفان) مىپردازد.
در مقدمه دوم به بيان موضوع كلام مىپردازد و موضوع علم كلام را مبدا و معاد معرفى مىكند، چرا كه به نظر وى در اين علم از عوارض ذاتى مبدا و معاد بحث مىشود، در حالى كه بنا به نظر عالمان گذشته موضوع علم كلام موجود بما هو موجود است.
در مقدمه سوم به بيان فائده علم كلام مىپردازد.
در مقدمه چهارم به يادآورى اين نكته مىپردازد كه علم كلام مىتواند به عنوان دانشى كه تمام علوم شرعى بر محور آن بچرخد در نظر گرفته شود.
مقدمه پنچم به بيان فرق اصول دين و اصول مذهب اختصاص يافته است و اين موضوعى است كه استرآبادى به تفصيل درباره آن به بحث نشسته است، چرا كه معتقد است احكام هر يك از اين دو مقوله با ديگرى متفاوت است، از اين رو لازم است تفاوت بين آن دو به خوبى تبيين گردد
