شرح العرشية کتابی است سه جلدی به زبان عربی، تألیف شیخ احمد بن زینالدین احسائی(1166-1241ق) که در شرح و نقد کتاب «العرشیه» ملاصدرا و آرای فلسفی او نوشته شده است.
این کتاب به تحقیق صالح بن احمد دباب رسیده و شیخ سعید محمد قریشی بر آن مقدمهای درباره شیوه اندیشه شیخ احمد احسائی نوشته است.
قریشی در خاتمه مقدمهاش مینویسد: «يمكن القول في خاتمة هذا البحث إن الشيخ الأحسائي تميز بأسلوب نقدي جديد، تفرد به الی حد كبير، اعتمد فيه علی الروح القرآنية و السنة الشريفة و العقل المستند اليهما و الفطرة الاسلامىة الصافية»[۱] در خاتمه این بحث میتوانیم بگوییم: شیخ احسایی شیوه انتقادی جدیدی را دارد که در آن بر روح قرآن و سنت و عقلی که مستند به آن دو و فطرت اسلامی پاک است، تکیه کرده است.
محقق کتاب هم مینویسد: با نظر دقیق در تاریخ بسیاری از فلاسفه اسلامی میبینیم که در افکار و عقایدشان راه یونانیان را اخذ کرده و منبع صحیح حقیقت (قرآن و سنت) را رها کردهاند ازاینرو در دریافت حقیقت دچار اشتباه شدهاند. شیخ احمد احسائی، از کسانی است که علوم اهلبیت(ع) را از منبع صحیح دریافت کرده است. او در مقدمه شرح الفوائد درباره صحت عقایدش چنین مینویسد: من از طریقه فلاسفه یونان پیروی نکرده و تحقیقاتم را از ائمه هدی(ع) دریافت کردهام ازاینرو خطا بر کلمات من راه ندارد؛ زیرا آنچه در کتابهایم نوشتهام از آنان است و آنها هم از خطا و غفلت و لغزش معصوم و مصون هستند…[۲]
احسائی در این کتاب به رد و پاسخگویی به برخی نظریات محمد بن ابراهیم شیرازی ملقب به «ملاصدرا» پرداخته است. وی گفته که این پاسخها از روی عداوت یا حسد نبوده بلکه از باب روشن شدن حق در مسائلی است که [احسایی معتقد است] ملاصدرا آنها را از غیر اهلبیت(ع) اخذ کرده است. احسایی در مشاعر چنین مینویسد: «و اعلم ايها الناظر في كلامی اني اعتقد اني اذا قلت قولا فاني املی علی كاتبين لا يغادران صغيرة و لا کبيرة، فلا تتوهم علی ان بينی و بين المصنف شيئا من عداوة او حقد او حسد او تكبر او شیء هداني الی الرد عليه غير بيان الحق، فاني انا و انت مسئولان، و لا تتوهم انه كما يجوز عليه الغلط و الغفلة تجوز علیّ، لانک اذا تبعت كتبه وجدته يميل في عباراته و اعتقاداته لمثل ابن عربی و عبدالكريم الجيلانی و ابن عطاء الله و اضرابهم»[۳] و تو ای خواننده این سطور، بدان من معتقدم هر کلامی را که میگویم، دو کاتبی مینویسند که هیچچیز را جا نمیاندازند. پس مباد بپنداری که بین من و نویسنده مشاعر دشمنی یا کینه و حسدی در کار است که باعث شده او را نقد کنم. بدان که هریک از من و تو مسئولیم. همچنین مباد که بپنداری همانگونه که او به خطا رفته من هم ممکن است خطا کنم [و هر دوی ما را به یک چوب برانی] چرا که با تحقیق در کتابهای او متوجه میشوی که وی در عبارات و باورهایش به افرادی چون ابن عربی و عبدالکریم جیلانی و ابن عطاءالله و… گرایش داشته است [ولی من با اعتماد و استناد به کلمات ائمه(ع) سخن میگویم و ازاینرو کلامم اشتباه نیست زیرا به منبع عصمت برمیگردد].
احسایی این کتاب(مشاعر) را به درخواست ملا حسینعلی شبستری شرح کرد.[۴] صالح دباب، در تحقیق این کتاب بر یک نسخه خطی سهقسمتی که هر قسمت آن 116 صفحه و به قلم محمد هاشم بوده اعتماد کرده است. تاریخ کتابت این نسخه خطی 1279 ق. ذکر شده.[۵] از جمله کارهای محقق روی این کتاب، تطبیق با نسخه خطی، ارجاع آیات و روایات به مصادر اصلی و تکمیل و تصحیح آنها، ارائه ترجمه مختصری از صدرا به قلم خودش و شیوه فکری شیخ احمد احسائی به قلم سید محمد قریشی و… است.[۶]
صالح احمد دباب در مقدمهاش بر کتاب از تمامی کسانی که وی را در نگارش و چاپ این اثر یاری کردهاند، بهویژه شیخ سعید محمد قریشی و شیخ مجتبی طاهر اسماعیل، تشکر کرده است.[۷]
