کتاب، دارای مقدمه و محتوای مطالب در ۴ بخش است که در قالب ۲۰ درس ارائه شده است. در پایان هر بخش، یک خودآزمایی از مطالب آن بخش ارائه شده است.
از جمله منابع این کتاب میتوان «تلخيص كتاب القياس» ابن رشد، «اشارات و تنبیهات»، «حدود»، «شفاء»، «دانشنامه علایی» و «منطق المشرقيين» ابن سینا، «منطق» ارسطو، «مطالع الأنظار»، «المناهج في المنطق»، «شرح منظومه» ملا هادی، «درة التاج»، «منطق تلویحات» سهروردی، «أساس الاقتباس» خواجه طوسی، «منطق» التجريد طوسی، «إحصاء العلوم» فارابی و «المنطقيات» او، «رساله شمسیه» نجمالدین کاتبی، «حاشیه» ملا عبدالله، «المنطق» مرحوم مظفر و غیره را نام برد[۱].
گزارش محتوا
در مقدمه دفتر تدوین متون درسی حوزوی بر کتاب، چنین آمده است: تولد منطق را بهمثابه یک علم از زمانی باید دانست که بشر به خطاپذیری اندیشه خود پی برد و درصدد برآمد تا با ابداع روشهایی بتواند ضریب خطاپذیری فکر را به حداقل برساند؛ ازاینروی هدف این دانش از سوی منطقیان بهعنوان یک علم آلی، بازداشتن ذهن از خطای در اندیشه بیان شده است. بر اساس این تعریف، علم منطق مجموعه قوانین و معیارهایی را ترسیم میکند که آگاهی نسبت به آنها و کاربست آنها موجب مصونیت ذهن از خطا در فرآیند اندیشه خواهد بود. اگرچه بر اساس نظر مشهور، خاستگاه علم منطق، یونان باستان بود و اندیشمندان این خطه در ساختاربخشی به قواعد اندیشه بهعنوان یک علم، تلاش تحسینبرانگیزی داشتهاند، بااینوجود، فلاسفه و اندیشمندان دوره اسلامی نیز در رشد و بالندگی آن بسیار کوشیدهاند. بزرگانی مانند ابونصر فارابی، شیخالرئیس، سهلان ساوی، خواجه طوسی و قطبالدین شیرازی، سهم درخوری در تکمیل و تعالی این علم داشتهاند. بههرروی تعلیم و تعلم علم منطق از زمان ورود آن به حوزه علوم مسلمین همواره از سوی اندیشمندان و دانشپژوهان مورد توجه و اهتمام بوده و متون دقیق و ارزشمندی در این زمینه به رشته تحریر در آمده است. دفتر تدوین متون درسی حوزههای علمیه، با ارج نهادن به تلاش بزرگان و دانشمندانی که در این زمینه قلم زدهاند و آثار گرانسنگی را آفریدهاند، بر آن است که آموزش روشمند و مبتنی بر اصول و فنون و مهارتهای آموزشی، علاوه بر تسهیل و تسریع عرضه معرفت به زوایای این علم، بهراحتی میتواند کاربست بهینه اندوختههای فراگیران را در فرآیند تفکر موجب گردد. بر این اساس، متن منطق 1 در سال ۱۳۸۱ با اهتمام این دفتر صورتبندی و نشر گردید. اینک با بهرهگیری از نظرگاه صاحبان رأی، در این عرصه و تجربیات حاصلآمده از تدریس کتاب مذکور طی چند سال گذشته، مجموعه پیش روی را به محضر استادان محترم و طلاب گرانقدر علوم دینی تقدیم میدارد. از مزایای مجموعه حاضر میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- این مجموعه بهلحاظ محتوای علمی بهگونهای سامان یافته است که با حفظ جهات علمی و فنی، سطح آموزشی کتاب با سطح دانستههای پیشین مخاطبان انطباق داشته و بهعنوان اولین متن آموزشی منطق در نظام آموزشی حوزه، زمینه آشنایی و علاقه طلاب مبتدی فارغالتحصیل دبیرستان را نسبت به این علم فراهم میسازد.
- در خصوص حجم کتاب، تلاش بر آن بوده تا حجم متن درسی منطق با ساعات آموزشی درنظرگرفتهشده برای تدریس منطق در مدارس حوزه علمیه، انطباق داشته باشد. این کتاب در بیست درس و به قلم استاد ارجمند حجتالاسلاموالمسلمین محمود منتظری مقدم نگارش یافته و حاصل تجربیات طولانی تدریس و تحقیق ایشان در حوزه و دانشگاه است
بخش اول کتاب، ضمن دو درس به چرایی، تعریف و موضوع منطق و مباحث تصور و تصدیق در منطق پرداخته است و پس از آن خودآزمایی بخش اول کتاب ارائه شده است. هدف کلی از آموختن این بخش، آشنایی با اموری است که دانستن آنها موجب زیادت بصیرت در فراگیری علم منطق میشود از طریق آگاهی از چرایی، تعریف، موضوع و مباحث منطق
در بخش دوم، مباحث منطق تصورات ضمن چهار درس، یعنی درسهای ۳ تا ۶ بیان شده است؛ هدف کلی از آموزش این بخش، فراگیری روش درست تعریف از طریق: «آگاهی از مباحث مقدماتی تعریف: احکام لفظ و اقسام دلالت، مفهوم و اقسام آن»، «شناخت تعریف و شرایط آن» و «آشنایی با الگوی عینی تعریف و اقسام آن»، است
درس هفتم تا سیزدهم با عنوان منطق تصدیقات (۱)، بخش سوم مطالب کتاب را تشکیل میدهد و در این بخش، روش درست استدلال بهلحاظ صورت، آموزش داده میشود. در این درسها از قضیه و اقسام آن، استدلال مباشر و غیر مباشر، استقرا و تمثیل و قیاس، انواع قیاس استثنایی و اقترانی و اقسام و اَشکال آنها و شرایط قیاس اقترانی صحبت میشود. هدف کلی از آموزش این بخش، فراگیری روش درست استدلال بهلحاظ صورت از طریق: «آگاهی از مباحث مقدماتی استدلال: قضیه و اقسام آن»، «شناخت استدلال مباشر» و «آشنایی با استدلال غیر مباشر»، است
بخش چهارم، با عنوان منطق تصدیقات (2)، از درس چهارم تا درس بیستودوم را در خود گنجانده است. در این بخش روش درست استدلال بهلحاظ ماده، آموزش داده میشود. مواد و مبادی استدلال، صناعات خمس و اقسام برهان، مغالطه و انواع مغالطه درونی و بیرونی و بحثهای جدل، خطابه و شعر در این بخش مطرح میشود. هدف کلی از آموزش این بخش، فراگیری روش درست استدلال بهلحاظ ماده از طریق: «آشنایی با مواد استدلال»، «شناخت صناعات خمس» و «فراگیری کاربرد فن برهان، مغالطه، جدل، خطابه و شعر» است
