رَیاحینُ الشَّریعَه در ترجمه بانوان دانشمند شیعه تألیف ذبیح الله محلاتی(۱۳۱۰-۱۴۰۶ق)، کتابی به زبان فارسی است که بیشتر به معرفی بانوان دانشمند شیعه می‌پردازد. مولف، کتاب را با شرح زندگانی حضرت زهرا(س) آغاز و با مناقبی از او به پایان داده است. وی دو جلد نخست را به زنان نامدار از خاندان اهل بیت(ع) اختصاص داده و در جلدهای بعدی بانوان شیعه را به ترتیب الفبا معرفی کرده است. در جلد پایانی نیز به زنان مشهور و صاحب اثر غیرشیعی، از زمان حضرت آدم تا دوره قاجار پرداخته است.
از ویژگی‌های این اثر، توضیح مختصری است که نویسنده در آغاز و پایان هر جلد درباره محتوای آن جلد و جلد بعدی ارائه کرده است. دارالکتب الاسلامیه این کتاب را در ۶ جلد چاپ کرده است.
نویسنده
مولف ریاحین الشریعه، ذبیح الله محلاتی(تولد۱۳۱۰ق) است که علاوه بر این کتاب آثار دیگری چون کشف الغرور او مفاسد السفور یا وظیفه زنان،[۲] مآثر الکبراء فی تاریخ سامرا،[۳] فرسان الهیجاء و… را از خود برجای گذاشته است.
محلاتی در ۱۴۰۶ق/۱۳۶۴ش درگذشت، پیکر او در صحن امامزاده حمزه ری و در کنار شیخ جعفر خندق آبادی دفن شد.
محتوا
موضوع این کتاب در شرح حال بانوان دانشمند شیعه است. به گفته محلاتی بسیاری از شخصیت‌های زن شیعه که در منابع دیگر نیامده است در این کتاب معرفی شده‌اند.
- جلد نخست و نیمی از جلد دوم این کتاب به القاب، کنیه‌ها، ولادت، معجزات، مناقب، سیره و اخلاق و کیفیت شهادت حضرت زهرا(س) می‌پردازد. نیمه دوم، جلد به زندگانی حضرت آمنه، خدیجه، ام سلمه، عایشه، دختران پیامبر(زینب، ام کلثوم و رقیه) و فضه خادم آن حضرت اختصاص دارد.
- جلد سوم این کتاب سه فصل دارد؛ در فصل نخست درباره مادران ائمه به اختصار توضیحاتی داده شده است. نویسنده در فصل دوم زندگی حضرت زینب(س) شامل ولادت کنیه‌ها و القاب، علم، فضایل، وقایع کربلا، خطبه‌ها، سخنرانی‌ها در کوفه و شام و… مطالبی ارائه نموده است و در ادامه این فصل به بررسی شخصیت سایر بانوان کربلا می‌پردازد.
از فصل سوم به بعد وارد بررسی شخصیت و شرح حال بانوان دانشمند شیعه می‌شود، فصل سوم جلد سوم به حرف الف بانوان شیعه می‌پردازد.
- جلد چهارم از حرف ب تا آخر ِحرف عین و جلد پنجم از حرف ف تا آخرِ الفبا را شامل می‌شود.
در فصل دوم جلد ۵ و جلد ششم به شرح حال مشاهیر بانوان امت‌های گذشته مثل حوا، ساره همسر ابراهیم، آسیه همسر فرعون تا عصر قاجار چون پروین اعتصامی پرداخته است. مولف در مقدمه جلد ششم می‌گوید این جلد اختصاص به بانوان شیعه ندارد، بلکه هر بانویی که کمال، شهرت یا آثاری داشته است را معرفی کرده است. او سرانجام کتاب را با مناقبی از حضرت زهرا(س) به پایان می‌برد.
منابع
مولف در نگارش این کتاب از منابع بسیاری استفاده کرده است؛ وی در مقدمه جلد اول به استفاده از به منابع ذیل اشاره دارد و علائم اختصاری هر کدام را بیان می‌کند:
- جلد عاشر بحار (چاپ قدیم)، با علامت اختصاری «ر»
- ناسخ التواریخ علامت اختصاری «نا»
- خصایص فاطمیه علامت اختصاری «یص»
مترجم علاوه بر منابع مذکور، در لابه لای مطالب هر جا که از منبع خاصی استفاده کرده است در درون متن به آن استناد می‌کند و در همان‌جا به ذکر منبع می‌پردازد.
