این کتاب حاوی شش فصل در مورد سیره اجتماعی حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها می‌باشد.
در فصل اول به کلیات و مفاهیم سیره اجتماعی می پردازد و فصل دوم به سیره اجتماعی حضرت زهرا اختصاص یافته است و در فصل سوم سیره خانوادگی حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها را به خود اختصاص داده است و در فصل چهارم رفتار فاطمه زهرا سلام الله علیها با خویشاوندان و همسایگان مورد بررسی واقع شده است و در فصل پنجم آسیب شناسی اجتماعی مورد بحث قرار گرفته است و در فصل ششم حجاب و عفاف در سیره حضرت فاطمه زهرا سلام الله مورد مطالعه واقع شده است.
در مقدمه کتاب مطالب زیر آمده است:
- از آن‌جا که انسان موجود اجتماعی است، در یک کنش اجتماعی مداوم قرار دارد. انسان در فرایند کنش اجتماعی، خود نیازهای خود را برآورده می‌سازد.
- شخصیت انسان در جامعه و در محیط خانواده، گروه همسالان، مدرسه، مسجد، در تعامل با همسایگان و از طریق رسانه‌ها، بازی‌های رایانه‌ای و… شکل میگیرد. انسان از محیط اجتماعی خود هنجارهایی پذیرفته و قاعده‌های شایسته‌ی رفتار اجتماعی را یاد میگیرد، آن‌گاه با توجه به هنجارهای که یادگرفته است در موقعیت‌های مناسب، نقشها و کنش‌های مناسب را انجام می‌دهد.
- با توجه به بند یک و دو، می‌توان چنین نتیجه گرفت که استعدادها و توانایی‌های انسان می‌تواند در جامعه شکوفا شود. شکوفایی استعدادها در جامعه مرهون روابط سالم و همکاری درست، میان اعضای جامعه است.
- تردیدی نیست که روزانه با افراد گوناگونی در موقعیت‌ها و منزلت‌های متفاوت ارتباط داریم و از ما انتظار می‌رود در هرجا متناسب با موقعیت و منزلت خود و فرد مقابل، نقش مناسبی ایفا کنیم؛ در خانه در مقام یکی از اعضای خانواده، در اتوبوس به عنوان یک مسافر و در کلاس درس در جایگاه شاگرد یا استاد، و … باید رفتار مناسب با شرایط و موقعیت داشته باشیم. روشن است که رفتار و گفتار انسان در مجلس عزا کاملا متفاوت از مجلس شادی و خوشی است و انسان‌ها این کنش‌های متفاوت را از جامعه یاد می‌گیرند، در همان‌جا تمرین می‌کنند و به نسل بعد خود منتقل می‌سازند.
- از سوی دیگر، حقوق ما در برابر همه‌ی افراد جامعه مساوی نیست؛ زیرا ارتباط افراد جامعه با همدیگر و پیوند زندگی آنان در یک سطح نیست. کسانی هستند که زندگی‌شان در تمام شبانه روز با یک‌دیگر پیوند خورده است؛ مانند: زن و شوهر، و کسانی در جامعه هستند که ارتباط‌شان در این حد نیست؛ مانند دوستان و همسایگان که گاهی باهم ارتباط دارند. این تفاوت ارتباطات و دوری و نزدیکی افراد، زمینه‌ی دیگری برای شکل‌گیری حقوق و تکالیف اجتماعی است.
- بنابراین، یکی از معیارهای اختلاف حقوق و تکالیف، همین اختلاف ارتباطات اجتماعی است که به صورت یک اصل در اخلاق اسلامی و روابط اجتماعی مطرح است؛ حتی خویشان و بستگان ما هم یکسان نیستند، بعضی از آن‌ها بر بعضی دیگر مقدمند و ارتباط انسان با برخی از خویشان و بستگان بسیار خودمانی‌تر و صمیمی‌تر از برخی دیگر آن‌ها است. به این واقعیت در قرآن‌کریم نیز اشاره شده است که می‌فرماید:
«مراتب خویشاوندان در کتاب خدا بعضی بر بعضی دیگر مقدم شده و اولویت بیشتر دارد».[۱]
اسلام حتی برای همسایگان نزدیک، حقوق خاصی قرار داده است. پس «هرچه پیوند نزدیک‌تر باشد روابط متقابل، قوی‌تر و حقوق و تکالیف دو طرف نسبت به هم بیشتر است».[۲] این‌جا است که نیاز داریم شیوه‌های ارتباطی متناسب را در جامعه فرا بگیریم.
- این امر نیز واقعیت دارد که هر جامعه، متناسب با جهان‌بینی خود و هنجارها و ارزش‌های حاکم در آن جامعه و در کل، متناسب با فرهنگ حاکم، یک نوع رفتار خاصی را ممکن است ترویج کند و به نمایش بگذارد. در میان جوامع گوناگون، جوامع اسلامی و به‌خصوص پیروان مکتب اهل بیت(ع) با توجه به جهان‌بینی توحیدی و آموزه‌های دینی و مذهبی خود فرهنگ‌سازی می‌کند و از مسلمانان می‌خواهد روابط اجتماعی خویش را طبق آموزه‌های دین تنظیم کنند.
دین اسلام یک دین اجتماعى است. ضمن این‌که دستورهاى فردىِ زیادى دارد، دستورهای اجتماعیِ فراوانی نیز در آن وجود دارد؛ مانند: آداب معاشرت، اخلاق پسندیده، نماز جماعت، نماز جمعه، تعاون و دیگریاری، حج، زکات، جهاد، امر به معروف و نهى از منکر و … که از جمله‌ی دستورهاى اجتماعى اسلام شمرده می‌شوند.
خداوند(ج) پیامبر اسلام(ص) را الگوی بشر معرفی کرده است[۳] و شایسته است همه‌ی مردم، به ویژه مسلمانان در گفتار و رفتارشان از این الگوی نیکو پیروی کنند تا به سعادت دنیا و آخرت دست یابند. از این‌رو، لازم است در گام نخست به الگوی رفتاری حضرت توجه شود، آن‌گاه آن‌را معیار قرار دهند و رفتار خود را با آن تنظیم کنند.
از آن‌جا که سیره‌ی معصومان و امامان معصوم برگرفته از سیره‌ی نبوی است، مطرح‌کردن سیره‌ی معصومان در طول سیره‌ی نبوی و در واقع الگوها و نمونه‌های عملی سیره‌ی نبوی است. کتاب پیش رو که در مورد سیره‌ی اجتماعی حضرت زهرا(س) نوشته شده است، از این جهت منحصر به فرد است که حضرت زهرا(س) تنها زن معصومی است که سیره و رفتارش در دسترس است.
نکته‌ی دیگری که قابل توجه است سطح روابط اجتماعی است که می‌توان آن را در سه سطح خرد، میانی و کلان مطرح کرد. همچنین در روابط اجتماعی می‌توان از روابط پایدار و عمیق و نیز از روابط اجتماعی گذرا و سطحی سخن گفت.
در همینجا لازم به نظر می‌رسد چند نکته‌ی دیگری نیز خدمت خوانندگان گرامی‌تقدیم شود:
- انگیزه‌ی نوشتن این اثر توجه‌دادن به جنبه‌های زندگی اجتماعی حضرت فاطمه(س) است. در مورد زندگی اجتماعی حضرت فاطمه(س) اثری مستقل نوشته نشده است، لذا از این منظر حضرت زهرا(س) همانند قبرش، ناشناخته و غریب مانده است.
- در مورد حضرت فاطمه(س) کارهای مثبت زیادی انجام شده است. در منابع روایی و حدیثیِ ما گزارش‌های زیادی از زندگی حضرت فاطمه (س)؛ پندها، سخنرانی‌ها و روایات آن حضرت آمده است که کار بسیار ماندگاری در این عرصه است. کتاب‌های روایی چون: «نهج‌الحیات»، «موسوعه کلمات سیدتنا فاطمه» و «مسند فاطمه الزهرا»، مجموعه‌های ارزش‌مندی است که سخنان حضرت فاطمه‌ی زهرا(س) را یک‌جا گردآوری کرده است.
- نگارنده از نرم‌افزارها، به ویژه برنامه‌ی «جامع الاحادیث سه و نیم» فراوان استفاده کرده است و احادیث را از کتاب‌های دست اول، همراه اعراب‌گذاری آن در متن آورده است که برای مبلغان، سودمند است.
- ممکن است خواننده‌ی گرامی روایتی را از حضرت فاطمه(س) بخواند که عین آن از معصوم دیگر و یا از پیامبر(ص) نقل شده باشد؛ در روایات این اتفاق پیش می‌آید، و بارها دیده شده است که عین روایت از چندین معصوم نقل شده است. احادیثی که در این کتاب منسوب به حضرت فاطمه(س) آمده شده است، به این خاطر است که در منابع، از حضرت فاطمه(س) نیز نقل شده است.
- نگارنده توجه دارد که سیره به معنای منطق عملی و رفتار خارجی است؛ اما در این اثر صرفاً به منطق عملی توجه نشده است، بلکه سخنان حضرت فاطمه(س) نیز آورده شده است؛ زیرا سخنان آن بزرگوار مبنای عمل‌شان نیز بوده است. علاوه بر آن، گاهی خواننده ممکن است احادیثی را ببیند که از حضرت فاطمه(س) نیست که نگارنده به علت اهمیت مسئله نتوانسته از آوردن آن‌ها اجتناب کند؛ هرچند احادیثی که از پیامبر گرامی‌اسلام(ص) و سایر امامان معصوم(ع) آورده شده است بسیار اندک است.
۸. چارچوب کلی این کتاب، تا حدودی شبیه «سیره‌ی اجتماعی پیامبر اعظم (ص)»، «سیره‌ی اجتماعی امام حسن (ع)» و «سیره‌ی اجتماعی امام حسین(ع)»، سه اثر دیگری از نگارنده است که تا کنون بارها با تیراژ زیاد در ایران و افغانستان چاپ و منتشر شده است؛ اما در عین حال از جهات ساختار این کتاب با کتاب‌های مذکور متفاوت است.
