عَیْنُ الْحَیات (به معنای: چشمه زندگی) کتابی اخلاقی به زبان فارسی نوشته علامه مجلسی (متوفای ۱۱۱۰ق). این کتاب، ترجمه و شرح سفارشها و توصیههای اخلاقی پیامبر اکرم(ص) به ابوذر غفاری است. این اثر، دارای نظم و ترتیب خاصی نبوده و مؤلف سعی کرده تا از وصایای پیامبر اکرم (ص) به ابوذر غفاری، شرحی عرفانی اسلامی ارائه دهد. عین الحیات توسط مؤلف و دیگران، تلخیص گردیده و به زبان عربی و اردو نیز ترجمه شده است.
درباره مؤلف
محمدباقر بن محمدتقی مجلسی معروف به علامه مجلسی و مجلسی دوم (متوفای ۱۱۱۰ق) از معروفترین علما، فقها و محدثان در جهان اسلام است. وی از صاحبمنصبان با نفوذ شیعه در عصر صفویه و صاحب کتاب حدیثی بحار الانوار است.
تاریخ تألیف و انگیزه آن
عین الحیات در سال ۱۰۷۴ق تألیف شده است.[۱] هدف مؤلف آن بوده تا با تألیف این کتاب، عامه مؤمنان و شیعیان را با عرفان اصیل اسلامی آشنا کند، چون سخن پیامبر(ص) به ابوذر غفاری، جامعترین اخباری است که بر محاسن و مکارم اخلاقی مشتمل است. مجلسی تلاش کرده تا ابتدا سخن پیامبر(ص) را به فارسی ترجمه کند و به دور از عبارات سنگین، آنچه را محتاج به تفسیر و تبیین است، شرح دهد.[۲]
روش مؤلف
مجلسی موارد اولیه اخلاق را از آیات و روایات گرفته و با کمک از سخنان معصومان در زمینههای مختلف اخلاقی به پردازش و ارائه آن پرداخته است. وی به مباحثی چون بدعتبودن رهبانیت در اسلام، حرمت غناء، دعا و فواید آن نیز پرداخته است. کتاب دارای نظم و چهارچوب خاصی نیست و مباحث آن تفکیک نشده است.
محتوا
مجلسی پس از مقدمهای کوتاه، فضائل ابوذر غفاری، چگونگی مسلمان شدن او، مظلومیت وی و ظلم عثمان نسبت به او و احوالات ابوذر، اخراج ابوذر از مدینه و چگونگی وفات وی در ربذه را ذکر کرده است. مؤلف سپس به شرح حدیث پیامبر اکرم به ابوذر غفاری پرداخته است. کتاب در ادامه دارای قالببندی خاصی نبوده و مؤلف به شرح ابتدای حدیث پرداخته و درباره رؤیت خداوند به توضیح میپردازد. وی سپس غرض از خلقت آسمان، زمین، عرش، کرسی و جمیع مخلوقات را معرفت و عبادت ذکر میکند که هر دو به یکدیگر وابستهاند. مؤلف، نیت را شرط همه اعمال میداند و حضور قلب در عبادات را مورد بحث قرار داده است. وی پس از طرح مباحث اینچنینی تا پایان کتاب به ذکر مباحث و مصادیق اخلاقی میپردازد.
تلخیصها، ترجمهها و پژوهشهای پیرامون کتاب
کتاب عین الحیات با تحقیق سید مهدی رجایی در قم و انتشارات انوار الهدی در سال ۱۳۸۲ش چاپ گردید. انتشارات متعددی در ایران، کتاب عین الحیات را به چاپ رساندهاند.
بنابر گزارش الذریعه از محدث نوری در کتاب الفیض القدسی، مجلسی کتاب خویش را تلخیص کرده و مشکوةالانوار نام نهاد که در سال ۱۳۰۸ق در تبریز چاپ شد. تلخیص دیگری از عین الحیوة با نام شفاء الصدور از سیده بیبی خاتون همسر سید صدرالدین دزفولی(درگذشت:۱۲۵۸ق) نیز نام برده شده است. محمد اسفندیاری نیز این کتاب را تلخیص کرده و گزیده آن را همایش بزرگداشت علامه مجلسی با همکاری سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و انتشارات اسلامی در سال ۱۳۷۸ش در تهران منتشر کرد.
منتخب عین الحیاة اثر سید محمدباقر نجفی یزدی(درگذشت:۱۲۹۸ق) هم با چاپ وزیری در ۵۵۶صفحه در سال ۱۳۹۶ق منتشر شد.
سید مصطفی بن محمّدهادی بن سید دلدار علی نقوی لکهنوی (متوفای ۱۳۲۳ق) به عربی ترجمه کرده است. سید محمّد باقر هندی عین الحیاة را به اردو برگردانده است. سید هاشم میلانی نیز این کتاب را به عربی برگردانده و انتشارت جامعه مدرسین در سال ۱۴۱۶ق به چاپ رسانده است.
