كتاب الماء اثر ابومحمد عبدالله بن محمد ازدى معروف به ابن ذهبى نخستين كتاب لغت در موضوع پزشکى است كه در سه جلد با تحقيق دكتر هادى حسن حمودى منتشر شده است.
مؤلف در بيان انگيزهاش از نگارش كتاب چنين مىنويسد كه تلاش كرده كتابى بنويسد كه جمع بين طب و عربیت باشد و در آن امراض و دليل آن و روش علاج آن را ذكر كند و در امر كتابت از اختصار خارج نشود.
ساختار
كتاب با دو مقدمه از محقق و مؤلف آغاز شده است. تدوين واژگان نيز بر اساس ريشه ثلاثى فعل و به ترتيب حروف الفبا مرتب است.
گزارش محتوا
مؤلف در مقدمه كتاب با اشاره به اينكه ابوعبدالرحمن الخليل بن احمد صاحب كتاب العين نام كتاب خود را از نخستين باب كتابش اخذ كرده و تلاش كرده كه لغت غير عربى را با معادل عربى آن جايگزين كند، اضافه مىكند كه من هم نام كتابم را از نخستين عنوان در باب اول كتاب اخذ كردم.
كتاب با مقدمهاى از هادى حسن حمودى شروع شده است. وى مختصرى از زندگى مؤلف را بيان كرده و دو نسخهاى كه از آن براى تحقيق كتاب استفاده كرده را نام برده است: يكى نسخهى عبدالودود الاندلسى كه در بيمارستانى در بغداد طبيب بوده است و در خزانهى كتابخانهى شيخ شمسالدين ماوردى يافت شده است و محقق با نام اختصارى «ام» رمزگذارى كرده است و از اين نسخه بهخاطر قدمتش استفاده كرده است و نسخهى دوم كه از نسخهى اولى استنساخ شده است ظاهرا ناسخ آن محمد بن راجى التيهرتى بوده است كه محقق با نام «م» رمزگذارى كرده است. در ادامه مطالبى از محتويات كتاب را بيان مىكند.
نویسنده نيز در مقدمهاش علت نامگذارى و انگيزه تألیف را ذكر و چند آيه و روايت بر توجيه نوشتن كتابش ذكر مىكند سپس وارد متن كتاب مىشود. اولين لفظى كه به آن مىپردازد «الماء» است و شاهد آن را آيه شريفه «و جعلنا من الماء كل شىء حى» ذكر مىكند شايد دليل آن چنين باشد: همچنان كه آب زندگى را نويد مىدهد شروع اين كتاب كه با نام آب مىباشد متضمن همين امر مىتواند باشد زيرا بوسيله استفاده از اين كتاب مىتوان بيماريها و امراض را شناخت و آن را شفا داد. وى سپس واژگانى كه ذيل حرف همزه، باء، تاء، ثاء، جيم و حاء مىآيد را ترجمه كرده است.
در جلد دوم ترجمه واژگان حروف خاء تا ضاء و در جلد سوم واژگان ساير حروف ذكر شده است.
وضعيت كتاب
در پايان هر جلد فهرست مطالب و در پايان جلد سوم فهرستى از مصادر و مراجع كتاب ذكر شده است.
محقق كتاب در پايان هر فصل با عنوان «حواشى» توضيحاتى را پيرامون برخى كلمات و الفاظ و مستندات آيات و روايات ذكر كرده است كه اگر چه برخى اشتباهات ناشى از عدم آشنايى كافى محقق به زبان فارسى و احيانا منابع طب اسلامى ايرانى است ديده مىشود؛ اما مجموعاً بر ارزش اثر بطور چشمگيرى افزوده است.
