«مبادئ العربیة»، اثر رشید شرتونی، از جمله کتب صرف و نحوی است که در طول سالیان متمادی مورد توجه طلاب و دانشجویان علوم عربی بوده و عمده دلیل توجه به آن، کامل و مفید بودن آن است. کتاب، به زبان عربی و در قرن هجدهم میلادی نوشته شده است. «مبادئ العربیة»، نامی آشنا برای دانشجویان رشته زبان و ادبیات عربی است. این اثر، یکی از متون آموزشی ادبیات عرب است که با سبکی بدیع به نگارش درآمده است. در تمام این مجلدات، مطالب صرفی و نحوی مستقلاً و بدون ارتباط با مجلدات دیگر آورده شده، با این تفاوت که محتوای هر جلد، کاملتر و گستردهتر از جلد قبلی است و این خود میتواند از امتیازات این کتاب، محسوب شود. این اثر منحصربهفرد، مزایای دیگری نیز دارد؛ از جمله: ۱. بیان مطالب با عباراتی ساده و روان؛ ۲. طرح مباحث بهصورت سؤال و جواب؛ ۳. دستهبندی و تفکیک مطالب. در این کتاب، اسلوبهای نوین آموزش دستور زبان، بهخوبی رعایت شده و در کنار هر درس، تمرینهای متعدد و متنوعی عرضه شده است. هر درس با پرسشهایی آغاز میشود که زمینه فکری دانشجو را برای دریافت محتوای درس، کاملا آماده میسازد. این کتاب از متون آموزشی در بخش دستور و زبان عربی است و به دلیل انتخاب مثالهای مناسب، ایجاز و اختصار، روان بودن، جامعیت و طبقهبندی مناسب، از اقبال وسیعی در حوزههای آموزش صرف و نحو عربی برخوردار است. غیر از موارد بسیار اندکی که ذکر خواهد شد، نویسنده از بیان آرای مختلف اجتناب کرده است که این، یکی از جنبههای مثبت کتاب به شمار میرود. بعضی از مباحث مطرحشده، در عین مختصر بودن، بسیار جامع و منظم است. همه مباحث مربوط به حروف، بهصورت کلی، دستهبندی و با عنوان مطرح شده است که این امر تا حدی از سردرگمی خواننده جلوگیری میکند. بخش عمده فرهنگ غنی اسلام و در رأس آن گنجینه گرانبها و بیپایان قرآن و سنت، در سلک زبان عرب به زبان درآمده است و ازاینرو، برای دستیابی به این درّ گرانبها، چارهای از آموختن دستور زبان عربی نیست که قسمت عمده آن، صرف و نحو است که در این باره، کتابهای فراوانی تحریر شده است؛ اما در این میان، از بهترین کتابها که جایگاه رفیعی را به خود اختصاص داده و سالهاست جزء متون اساسی دستور زبان عربی قرار گرفته و شهرت بسزایی یافته، کتاب حاضر میباشد که بهطور مکرر طبع و منتشر شده است. گزارش محتوا مطالب از جلد اول تا چهارم، به ترتیب، به شکلی کاملتر و جامعتر مطرح میشوند، لذا هر مجلد به پایه آموزشی خاصی اختصاص دارد که بهرغم موجز و مختصر بودن، هم دربرگیرنده مباحث صرفی و هم حاوی مباحث نحوی مهم و درعینحال، متناسب است؛ بدین ترتیب که: جلد اول جلد اول، بر دو قسمت میباشد که قسمت اول آن برای دانشپژوهانی است که مراحل نخستین را در رابطه با فراگیری قواعد ادبی طی میکنند. مباحث این قسمت، عبارتند از: تعریف حروف صحیح و معتل، حرکات سهگانه (ضمه، فتحه و کسره)، سکون و تنوین، حروف شمسی و قمری، مد، تشدید و همزه، انواع کلمه (اسم، فعل و حرف)، فعل ماضی و ضمیر منفصل، فعل مضارع، فعل امر، فعل صحیح و معتل، فعل لازم و متعدی، فعل معلوم و مجهول، فعل مبنی و معرب، مضارع مرفوع، منصوب و مجزوم، مذکر و مؤنث، مفرد و مثنی، انواع جمع، اسم فاعل و مفعول، نکره و معرفه، اسم علم و ضمیر، اسم اشاره و موصول، معرف به ال و مضاف به معرفه، اسم مبنی و معرب، کیفیت رفع اسم، فاعل و نائب فاعل، مبتدا و خبر، اسم و خبر کان و ان، کیفیت نصب اسم، مفاعیل خمسه، حال و تمیز، منادا، کیفیت مجرور شدن اسم، نعت، عطف، بدل و تأکید. قسمت دوم نیز خود به دو بخش تقسیم شده است: بخش اول در بخش اول، مباحثی مطرح گردیده که میتوان آنها را جزء مقدمات باب صرف دانست که این موارد، عبارتند از: حروف هجائیه، حرکات: تنوین و سکون، ضوابط همزه و حروف عله، ترکیب کلمه و ماهیت صرف، تقسیم کلمه به اسم، فعل و حرف، تقسیم فعل به مجرد و مزید، تقسیم فعل به سالم، صحیح و معتل، صیغه مضارع و امر، تقسیم فعل به معرب و مبنی، متعدی و لازم و معلوم و مجهول، تقسیم اسم به مفرد، مثنی و جمع، تقسیم اسم به مذکر و مؤنث، اسم فاعل و مفعول، افعل تفضیل و صفت مشبهه، تقسیم اسم به نکره و معرفه، ضمیر، علم و اسم اشاره، معارف، تقسیم اسم به معرب و مبنی. بخش دوم در بخش دوم نیز مباحثی که مربوط به علم نحو میباشند، مطرح شده است که از جمله آنها، عبارتند از: تعریف جمله مفید، موضوع علم نحو، مواضع نصب، جزم و رفع فعل، مواضع رفع اسم، تعریف فاعل، نائب فاعل، مبتدا و خبر، اسم و خبر افعال ناقصه و حروف مشبهه، مواضع نصب اسم، مفاعیل خمسه، استثناء و حال، تمیز و… جلد دوم جلد دوم نیز دارای دو بخش صرف و نحو میباشد. بخش صرف از جمله سؤالهایی که در بخش صرف، پاسخ داده شده است، عبارتند از: تعرف علم صرف چیست؟ کلمه بر چند نوع بوده و آیا صرف در تمام انواع آن جاری میشود؟ تصریف افعال و اسما چگونه است؟ انواع فعل بر اساس حروف اصلی، کدام میباشد؟ فعل صحیح، چگونه فعلی است، حروف عله، چه حروفی میباشند و… بخش نحو از جمله سؤالات بخش نحو نیز میتوان به پرسشهای زیر اشاره کرد: حالت آخر کلمات معرب و مبنی چگونه فهمیده میشود، فعل مضارع در چه موقعی مرفوع است؟ حروف ناصبه، چه حروفی میباشند، شروط نصب فعل بهوسیله «ان» چیست؟ انواع فاعل کدام است؟ اگر فاعل مؤنث باشد، آیا فعل نیز مؤنث میشود؟ نائب فاعل چیست؟ و… جلد سوم مباحث مطرحشده در جلد سوم، همانند مباحث جلد دوم میباشد، با این تفاوت که مطالب بیشتری بر آن مباحث، افزوده شده است که برخی از آنها، عبارتند از: بخش صرف تقسیم فعل به حسب زمان، ادغام، اقسام اسم، مصدر، مصدر میمی و اسم مصدر، مره و نوع، صفت مشبهه، افعل تفضیل، اوزان مبالغه، اسم مکان، زمان و آلت، اسم مقصور و ممدود، نسبت، اسم شرط و استفهام، کنایات، ظروف، اسم فعل، عدد اصلی و ترتیبی و حروف معانی. بخش نحو مرتبه مبتدا و خبر، علاقات خبر به مبتدا، حروف مشبهه به لیس، ضمیر شأن، تعدی به چند مفعول، افعال تعجب، اختصاص، اشتغال، تنازع، منادی، استغاثه، ندبه، ترخیم، حروف قسم، استفهام، نفی، ردع، تنبیه، تحضیض، شرط، تفصیل، تفسیر، مفاجات. جلد چهارم جلد چهارم نیز در دو بخش صرف و نحو و در قالب ۵۹ درس عنوان شده است و از جمله پرسشهای مطرحشده در آن، عبارتند از: آیا بدل احتیاج به رابط با مبدلمنه دارد؟ آیا بدل در تمام احکام تابع مبدلمنه است؟ تأکید چیست و انواع آن کدام است؟ حکم« کلا» و« کلتا» چیست؟ مؤول به مشتق چیست؟ اقسام حروف جر چیست؟ و… این جلد از جهت گنجانده شدن آن برای تدریس در اکثر دانشگاهها و رشتههای مختلف از جمله فقه، الهیات، ادبیات فارسی، حقوق و… و نیز انتخاب آن بهعنوان یکی از منابع ثابت درس صرف و نحو در آزمون کارشناسی ارشد، دارای اهمیت ویژهای است.