عيون أخبار الرضا عليهالسلام (تصحیح لاجوردی)، تأليف ابوجعفر محمد بن على بن الحسين بن بابويه قمى، معروف به شيخ صدوق، مفصلترين و معتبرترين كتاب در مورد جوانب مختلف زندگانى امام رضا(ع) و نيز سخنان ايشان در موضوعات مختلف است
كتاب به زبان عربى و در قرن چهارم هجرى نوشته شده و تصحيح آن به قلم مهدى لاجوردىزاده صورت پذيرفته است.
زمانى كه صاحب بن عباد ديلمى، وزير وقت و حاكم شيعى آن دوران در مدح و ستايش امام رضا(ع) اشعارى را مىسرايد و آن را به شيخ صدوق(ره) هديه مىدهد، وى نيز كتاب حاضر را به پاس زحمات صاحب بن عباد ديلمى به نگارش درآورده و به او هديه مىدهد.
در بيان اهميت كتاب، مىتوان به اين نكته اشاره كرد كه اين اثر، از جمله كتابهاى معتبر شيعه مىباشد كه بسيارى از مسائل مربوط به فقه شيعه در آن بيان شده است.
ساختار
كتاب با دو مقدمه از محقق و مؤلف آغاز و مطالب در دو جلد، در شصت و نه باب، تنظيم شده است.
موارد مختلفى چون زندگى امام رضا(ع)، وضعيت سياسى دوران امام كاظم(ع)، جريان واقفيه، نحوه مواجهه امام رضا(ع) با آنان و بهطور كلى مواجهه با فرق و اديان مختلف در اين كتاب پوشش داده شده است؛ بنابراین، محتواى كتاب را مىتوان در دو بخش «درباره امام رضا(ع)» و «رواياتى از امام رضا(ع)» تقسيم نمود
نویسنده در تأليف اين اثر، علاوه بر بهرهگيرى از متون تاريخى كه حاوى مطالبى درباره حيات و زندگى امام رضا(ع) بوده، از متون حديثى كه به نقل مطالب آن حضرت اختصاص داشته نيز بهره جسته است. يكى از مشهورترين اين متون، اثرى به نام «صحيفة الرضا عليهالسلام» است
شيخ صدوق به دليل فاصله زمانى با روزگار امام رضا(ع)، از برخى از آثار مكتوب و تواريخى كه به ذكر حالات و احوال امام(ع) پرداختهاند، بهره گرفته است. بررسى اسناد اين كتاب، نشان مىدهد كه يكى از اين آثار، كتاب «الأوراق» ابوبكر صولى است
يكى از مسائلى كه شيخ صدوق در اين كتاب به آن توجه كرده، ذكر محلهاى تاريخى است كه بهنحوى با سفر امام رضا(ع) به خراسان مربوط بوده است
اين اثر، كتابى ارزشمند و مفيد در شرح و توضيح بسيارى از عقايد شيعه است. شيخ صدوق با جمعآورى سخنان و بحثهاى امام رضا(ع) با ديگر انديشمندان آن دوران، بسيارى از مباحث مهم اسلامى را مطرح كرده است
گزارش محتوا
در مقدمه مصحح، ضمن اشارهاى كوتاه به دوران زندگى نویسنده، نحوه تصحيح كتاب و رموز بهكاررفته در آن، توضيح داده شده است
در مقدمه مؤلف، به عناوين ابواب كتاب، اشاره شده است
آنچه اثر را نسبت به ديگر مجموعههاى روايى، متعادلتر نشان داده، رويكردى است كه مؤلف با نقل روايات متعارض در جمعبندى و تحليل پيش گرفته است. بهعنوان نمونه، در باب 19 (ما جاء في علامات الإمام) دو روايت متفاوت آورده شده كه در يكى، تلقى غير واقعبينانهاى از ويژگىهاى فوق طبيعى ائمه(ع)مشهود است و در ديگرى، منزلت امام با نگاهى واقعبينانه توصيف شده است. در ادامه به جريان غلو اشاره شده و با ذكر برخى عقايد باطل آنها، تلويحاً انديشههاى غاليانه، وجه تعارض اين دو روايت دانسته شده است.
كتاب، مشتمل بر مباحثى چون: روايات مربوط به امام رضا(ع)؛ مجموعه مناظرات امام رضا(ع) با ديگر انديشمندان و منتقدان در زمان مأمون؛ مجموعه روايات نقلشده از زبان امام رضا(ع) به نقل از پدرانشان و مناظرات پدر و اجداد امام رضا(ع) با انديشمندان زمانه خودشان است.
اين كتاب، جايگاه ويژهاى در منابع روايى و مجموعههاى حديث شيعه دارد. يكى از جنبههایى كه در اين زمينه مىتوان به آن اشاره كرد، پرداختن كتاب به عصمت انبياست. مىتوان گفت: اگر روايات مربوط به عصمت انبيا از طريق اين كتاب به دست ما نمىرسيد، چهبسا گفتههاى ائمه(ع)، در اين زمينه در پرده ابهام مىماند و پاسخ روشن امام رضا(ع) به شبهههاى مأمون و منتقدين و انديشمندان فرقههاى گوناگون درباره عصمت پيغمبران، بر ما روشن نبود و شناخته نمىشد.
