کتاب «معانی الأخبار» از تألیفات ارزشمند شیخ صدوق (م ۳۸۱ ق)، شامل روایاتی در موضوعات گوناگون تفسیری، فقهی، کلامی، اخلاقی و تاریخی است. مؤلّف در مقام بيان غرايب احاديث و مشكلات اخبار از زبان اهل بيت علیهمالسلام است، تا به فهم مقصود اصلی ایشان کمک کند. «معانی الأخبار» از معتبرترین اصول روایی شیعه به شمار آمده و پیوسته مورد توجه علما و فقها قرار گرفته است.
کتاب «معانی الاخبار» که نگارش آن در سال ۳۳۱ قمری پایان یافته، حاوی احادیثی است که جنبه تحریفزدایی از چهره واقعیتها را دارد و بازگوکننده تأویل و بیان واقعی الفاظ شبههانگیزی است که در آیات قرآن و یا در سنت آمده و دارای چند احتمال است و معمولاً دست آویز بدخواهان شده بود و به همین دلیل شیعیان آن مسائل را از ائمه راستین اسلام پرسیده و پاسخ دریافت داشتهاند.
مولف علت تألیف کتاب را شناساندن مفهوم صحیح احادیث و روایات ائمه اطهار علیهمالسلام به مردم ذکر کرده و این هدف خود را به کلام امام صادق علیهالسلام استناد داده که امام میفرمایند: «… منظور و مقصود سخنان و کلمات مرا درک کنید زیرا هر جمله دارای چندین مفهوم میباشد و هر کس میتواند آن را به مقصود خود تأویل کرده و دروغ هم نگفته باشد».
در اهميت «معانی الاخبار»، مىتوان به اين نكته اشاره نمود كه اين كتاب، بهمنزله قاموسى در فهم كلمات و معانى الفاظ و لطايف اخبار معصومين(ع) مىباشد و روزگار، كتابى مثل اين را در اين زمينه به خود نديده و بر سبک آن، كتابى نوشته نشده است و فوايد آن، در غير آن يافت نمىشود.
کتاب «معانی الاخبار» توسط شیخ عبدالعلی محمدی شاهرودی به فارسی ترجمه شده است.
محتوای کتاب
کتاب «معانی الاخبار» در پنج موضوع احادیث تفسیری، فقهی، کلامی، اخلاقی، تاریخی آمده که حجم قابل توجهی از آن به احادیث تفسیری اختصاص دارد. روایات این کتاب در ضمن ۴۲۹ باب آمده است و در هر باب از یک تا حدود صد حدیث وجود دارد. آخرين باب كتاب، باب «نوادر المعانی» است كه بر اساس سنت غالب نويسندگان، موضوعاتى كه تحت عنوان خاصى نيامده است، در اين باب قرار گرفته است؛ لذا تعداد احاديث اين باب، از همه ابواب بيشتر است كه شامل ۱۰۵ حديث مىشود.
تعداد روايات كتاب، ۷۸۴ حدیث است، ولى در برخى روايات، مشاهده مىشود كه داخل روايات، روايت ديگرى نيز ذكر شده كه بر اين اساس، به تعداد مذكور، ۵۳ روايت نيز اضافه مىگردد و مجموع روايات، به ۸۳۷ روايت مىرسد.
شيخ صدوق در اين اثر -که كوشيده است به توضيح و تشريح واژههاى مشكل و مجمل قرآن و روايات بپردازد- از خود آيات و احاديث، كمک گرفته است؛ بسيارى از لغات مشكل قرآن و احاديث را معنا كرده، سپس وقتى معناى لغتى را از روايات يا آيات درنيافته، به سراغ كتابهاى معتبرى مانند «غريب القرآن» ابوعبيد قاسم بن سلام و «غريب الحديث» رفته و بحث را تكميل كرده است.
از جمله ابواب کتاب میتوان به این موارد اشاره کرد:
- معنای بسم الله الرحمن الرحیم،
- معنای سبحان الله،
- معنای حروف مقطعه،
- معنای حدیث «من کنت مولاه فعلی مولاه»،
- معنای لوح و قلم،
- معنای جوانمردی و مردانگی،
- معنای وحدت و تفرقه و معنای سنت و بدعت،
- معنای سخن حضرت رسول خدا(ص) که میفرماید: «اختلاف امت من رحمت است».
