کتاب «الخمس في الشريعة الإسلامية» اثر فقهی استدلالی و گستردهای است که به بررسی یکی از مهمترین واجبات مالی در اسلام میپردازد. این اثر، حاصل سالها تدریس و تحقیق مؤلف محترم در حوزه علمیه قم است و به عنوان یکی از منابع معتبر و مفصّل در باب خمس به شمار میرود. سبک نگارش کتاب، به شیوهی متعارف کتب فقهی استدلالی حوزههای علمیه است و به بررسی دقیق ادله، نقد و بررسی اقوال فقها و در نهایت، استنباط حکم شرعی میپردازد.
محتوا و ساختار کتاب:
این کتاب با مقدمهای مفصل در مورد اهمیت خمس، فلسفه تشریع آن و جایگاه اقتصادی و اجتماعی این فریضه الهی آغاز میشود. نویسنده در این مقدمه، به تبیین نقش خمس در استحکام بخشی به نظام مالی جامعه اسلامی و پشتیبانی از نهاد دین و مرجعیت میپردازد.
سپس وارد مسائل کلان و عمومی خمس میشود. در این بخش، دلایل وجوب خمس از کتاب، سنت، اجماع و عقل به تفصیل مورد بررسی قرار میگیرد. نویسنده با تسلط کامل بر منابع روایی، آیات قرآن کریم از جمله آیه «وَ اعْلَمُوا أَنَّمَا غَنِمْتُمْ مِنْ شَيْءٍ…» را به دقت تحلیل کرده و شأن نزول و تفاسیر مختلف مربوط به آن را بیان میکند. همچنین، روایات متعددی از پیامبر اکرم(ص) و ائمه اطهار(ع) در زمینه وجوب خمس را مورد تدقیق قرار داده و سند و دلالت آنها را میسنجد.
یکی از بخشهای مهم و ممتاز کتاب، بررسی دقیق موارد تعلق خمس است. نویسنده با تفصیل کمنظیری به تعریف «الغُنْم» و «الغَنیمة» در لغت و اصطلاح فقهی پرداخته و دیدگاههای مختلف فقها را در این زمینه نقد و بررسی میکند. مبحث درآمدها و منافع کسب و کار (مثل تجارت، صنعت، کشاورزی و حقوق کارمندی) به طور مشروح و با توجه به مسائل مستحدثه مورد تحلیل قرار میگیرد.
محاسبه خمس و موارد قابل کسر از درآمد، از دیگر مباحث مفصل این کتاب است. نویسنده با استناد به روایات، به تعریف «مؤونه» و مصادیق آن میپردازد و دیدگاههای فقها در مورد هزینههای قابل کسر از درآمد قبل از محاسبه خمس را بیان میکند.
بخش دیگری از کتاب به مصرف خمس اختصاص یافته است. نویسنده با تبیین تقسیمبندی کلاسیک خمس به «سهم سادات» (سهم امام و سهم سادات) و «سهم امام(ع)»، به بررسی شرایط دریافت سهم سادات و مصارف سهم امام در عصر غیبت میپردازد. در این زمینه، نظر مشهور فقهای امامیه مبنی بر اختصاص سهم امام به مجتهد جامعالشرایط که متصف به عدالت باشد، به تفصیل بیان و ادله آن مورد بررسی قرار میگیرد.
همچنین، مسائل مستحدثه و نوظهور مرتبط با خمس، از قبیل خمس حقوق کارمندان و کارگران، خمس سپردههای بانکی، خمس درآمدهای ناشی از فعالیتهای اینترنتی و تجارت الکترونیک نیز با نگاهی اجتهادی و مبتنی بر قواعد کلی فقهی مورد بحث و تحلیل قرار گرفته است.
ویژگیهای برجسته کتاب:
عمق استدلال و تحقیق: نویسنده با تسلط بر اقوال فقهای پیشین و معاصر، به نقد و بررسی آنها پرداخته و نظر مختار خود را با ادله محکم ارائه میدهد.
پوشش تقریباً کامل مسائل: این کتاب، اغلب مسائل و فروعی که در باب خمس مطرح است را پوشش داده و از این نظر، میتوان آن را یک دوره فقه استدلالی خمس به شمار آورد.
توجه به مسائل مستحدثه: از امتیازات این کتاب، توجه مؤلف به مسائل جدید و پاسخگویی به پرسشهای نوین در زمینه خمس است.
روشمند بودن: ساختار کتاب، کاملاً منطبق بر سبک رایج کتب فقه استدلالی است و مطالعه آن برای طلاب و پژوهشگران آشنا با این سبک، بسیار سودمند است.
استناد گسترده به روایات: مؤلف با مراجعه به منابع اصلی حدیثی شیعه، استنادات وسیعی به روایات اهل بیت(ع) دارد و در تحلیل سند و دلالت آنها میکوشد.
این کتاب، به عنوان منبعی درسی برای طلاب سطوح عالی حوزههای علمیه و نیز مرجعی پژوهشی برای اساتید، پژوهشگران و فضلای حوزه و دانشگاه در زمینه فقه اقتصادی اسلام قابل استفاده است.
