کنگرۀ بزرگداشت حضرت فاطمه معصومه(س) و مکانت فرهنگی قم، در اردیبهشت 1385، با حضور تنی چند از مراجع تقلید، علما، اساتید و جمع زیادی از پژوهشگران حوزه و دانشگاه و مقامات و مسؤولان دولتی در شبستان امام خمینی(ره) حرم حضرت معصومه(س) برگزار شد. این گزارش به معرفی آثاری می پردازد که در طول چند سال فعالیت دبیرخانۀ علمی کنگره، به عنوان محصول اصلی آن عرضه گردیده‌اند.
1- شناختنامۀ حضرت فاطمه معصومه (ع)، علی اكبر زمانی نژاد، 368 ص.
این كتاب در 14 رساله و مقاله تدوین شده است. نویسنده به قم و فرهنگ تشیع در این شهر مقدس پرداخته، آثار متعددی از عالمان و نویسندگان گردآوری كرده است. شناختنامۀ حضرت معصومه(س) و شهر قم با گردآوری و تألیف مجموعه رساله های خطی، سنگی و چاپی دربارۀ حضرت معصومه و امامزادگان شهر قم، درصدد بازشناسی مقام علمی و معنوی كریمۀ اهل بیت(ع) و سایر امامزادگان و معرفی تاریخ شهر قم است. در این كتاب از دو سفرنامه هم یاد شده است.
2- سفرنامۀ قم، تصحیح: زهرا اردستانی، 312 ص.
كتاب حاضر تألیف غلامحسین ادیب، ملقب به افضل الملك و مشهور به ادیب كرمانی است كه علاوه بر برخورداری از اطلاعات تاریخی و جغرافیایی منحصربه فرد، تصویری روشن از اوضاع اجتماعی، سیاسی و فرهنگی قم در آن عصر را نشان می دهد. در این اثر ویژگی عالمان و حوزۀ قم و رابطۀ بین این شهر با پادشاهان صفویه و قاجار نیز تبیین شده است سفرنامۀ قم گزارش سفر محمد تقی ركن الدوله است كه در سال 1309 ق برای به دست گرفتن حكومت فارس، از تهران به سمت شیراز حركت كرد. فرزندانش نیز در این سفر او را همراهی می كردند. افضل الملك، این سفرنامه را از زبان فرزند ارشد وی «اسد الله میرزا» نقل كرده است.
این كتاب به وسیلۀ نویسنده، در سی جزء تنظیم شده است.
3- حضرت آیت اللّه حاج شیخ عبد الكریم حائری و تحو لات سیاسی، اجتماعی دوران معاصر، ذكر اللّه محمدی، 176 ص.
در این كتاب مؤلف سعی كرده است تا به این سؤال پاسخ دهد كه آیت اللّه حاج شیخ عبد الكریم حائری در تحو لات سیاسی -اجتماعی ایران چه نقشی داشته است. نویسنده در چهار فصل به اوضاع سیاسی-اجتماعی ایران در زمان مرحوم حائری، زندگینامه، شیوۀ سیاسی- اجتماعی و نقش شاگردان آیت اللّه حائری در تحو لات ایران می پردازد. وی در مقدمۀ این كتاب به شكل زیبایی به معرفی منابع و بررسی اهداف پژوهش پرداخته است.
4- دانشوران قم، علیرضا هزار، 400 ص.
كتاب حاضر تلخیصی است از مجموعۀ نفیس ستارگان حرم(مجلدات 1-15) كه زیر نظر حجت الاسلام مهدی پور تدوین شده است. در این كتاب از زوایای مختلف(زندگی استادان، سوابق مبارزاتی و…) به زندگی 204 نفر از عالمان، عارفان و فقی هایی می پردازد كه در كنار بارگاه ملكوتی حضرت فاطمه معصومه(س) و شهر قم آرمیده اند و یا این كه زادگاه آنان قم بوده است.
5- تذكرۀ مشایخ قم، غلامعلی عباسی، 192 ص.
محقق این كتاب با تكریم و تقدیر از مؤلف و اظهار عشق او به قم و مشایخ آن، به بیان اهداف و نوع نگارش این كتاب در «سرآغاز» پرداخته است. در این كتاب، كه به ترتیب الفبایی تنظیم شده است، همراه با توضیحاتی، نام بیش از صد تن از مشایخ، محدثان، عالمان، دانشوران و راویان حدیث شهر قم آمده و نیز فهرست اعلام و اماكن به شكل مفصل بیان شده است.
در پایان كتاب نام صدها نفر از اندیشمندان قمی كه در كتب رجالی مختلف نقل شده، ذكر گردیده است.
6- قم در اندیشۀ امام خمینی(ره) و مقام معظم رهبری(مد ظلله العالی)، اسماعیل محمدی، علی كاظمی، 142 ص.
در این كتاب به بیان ویژگی ها و ارزش های والای شهر مقدس قم در اندیشۀ حضرت امام خمینی و حضرت آیت اللّه خامنه ای پرداخته شده و مؤلفان كوشیده اند با تدوین گفته ها و نوشته های آن دو به تبیین جایگاه این شهر بپردازند. این كتاب در دو فصل تدوین شده است و فصل اول چهار بخش دارد: 1- قم در طراوت اندیشۀ امام خمینی(ره)؛ 2- قم و حوزۀ علمیه؛ 3- قم در عصر پهلوی؛ 4- قم، پس از انقلاب اسلامی. فصل دوم، از منظر مقام معظم رهبری مدظله العالی به این موضوعات می پردازد.
7- جغرافیای تاریخی قم، ابو الفضل عرب زاده، 272 ص.
كتاب جغرافیای تاریخی قم مجموعه ای است كه وقایع تاریخ قم از قدیم ترین ایام تا سال 1342 ش را دربردارد. این كتاب تحقیق و تصحیح كتابی است در قطع 17؟14 سانتی متر و با حدود 230 صفحه با جلد آبی رنگ و خط شكسته، كه متعلق به كتابخانۀ آیت اللّه العظمی گلپایگانی است كه نامی از مؤلف در آن یافت نمی شود. این كتاب علاوه بر جغرافیای تاریخی، علت و چگونگی بروز فتنه ها، آشوب ها، محرومیت ها، پیروزی ها و حوادث تاریخی و نیز برخی از زوایای فكری، روحی، سیاسی و اجتماعی مردم قم را تا حدودی بیان می كند.
8- فهرست نسخ چاپ سنگی آستانۀ مقدسۀ قم، علی صدرایی، ابو الفضل حافظیان، 565 ص.
كتابخانۀ آستانۀ مقدس قم، با بیش از نیم قرن قدمت، از كتابخانه های ارزشمند این شهر است كه حاوی كتاب های مختلف خطی، سنگی و چاپی است. كتاب های چاپ سنگی و سربی قدیم شامل حدود 3500 نسخه است كه در كتاب حاضر معرفی شده اند. در این فهرست كتاب های فارسی، عربی، تركی، اردو، انگلیسی و فرانسوی به ترتیب الفبا مرتب شده است. اطلاعات كتاب شامل نام كتاب، موضوع كتاب، مؤلف یا مترجم كتاب، نام كاتب نسخه، سال و محل چاپ كتاب، ناشر، مطبعه، قطع و تعداد صفحات و شمارۀ كتاب در مخزن است. در پایان كتاب نیز فهارس مؤلفان، مطبعه ها، اماكن و كاتبان نیز افزوده شده است.
9- زیور هستی، زهرا اردستانی، حوربه عظیمی، علی خانی، 230 ص.
در این كتاب به طور مفصل به شرح قصیدۀ امام خمینی(ره) دربارۀ حضرت فاطمه معصومه(س) پرداخته شده است. امام خمینی در این قصیده به مدح حضرت معصومه، ابعاد وجودی و عرفانی آن حضرت و مقایسۀ او با حضرت زهرا(س) می پردازد. مقالات این كتاب به ترتیب عبارت است از: 1- حضرت معصومه(س) تجلی انسان كامل؛ 2- سیمای عرفانی حضرت معصومه(س) از دیدگاه امام خمینی(ره)؛ 3- تجلی نور.
10- تاریخ مسجد جامع قم، رضا آقا بابایی، سید حسن قریشی.
مسجد جامع قم یكی از نمونه آثار نمادین و ماندگاری است كه با شاخصه های متعدد، چشم اهل نظر را به خود جلب می كند. این مجموعه، كه یكی از مهم ترین یادمان های تاریخی استان قم محسوب می شود، نشانگر قدمت و عظمت شهر قم است. آنچه در كتاب تاریخ مسجد جامع قم آمده است، نگرشی خاص در قالب تاریخی- معماری به این بنای ارزشمند است. در این كتاب با مباحثی چون مسجد در تاریخ اسلام، پیشینۀ تاریخی مسجد جامع، نقش مساجد جامع در شهرهای اسلامی، سابقۀ تاریخی مسجد جامع قم از دیدگاه مورخان، معماری مسجد جامع، مسجد جامع از دیدگاه اهالی محل و… آشنا می شویم.
11- كتاب شناسی قم و كریمۀ اهل بیت(ع)، مهدی رضوی پور، 400 ص.
كتاب شناسی قم و كریمۀ اهل بیت(ع) مجموعه اطلاعات نسبتا جامعی است دربارۀ نسخه های خطی، كتاب های چاپی، پایان نامه ها، طرح های پژوهشی و گزارش های رسمی مربوط به قم و آستانۀ حضرت فاطمه معصومه(س) كه در چهار بخش و 13 فصل مرتب شده است:
1- كلیات؛ 2- امامزادگان؛ 3- قم؛ 4- پایان نامه ها، طرح های پژوهشی و گزارشات مربوط به قم. هدف از گردآوری و تدوین و تألیف این مجموعه چنین ذكر شده است: 1- سهولت دسترسی محققان گرامی به منابع و مآخذ و صرفه جویی در وقت گرانبهایشان؛ 2- جلوگیری از انجام كارهای هم عرض و ممانعت از هدر رفتن نیروی پژوهشی؛ 3- اطلاع رسانی بهینه به پژوهشگران.
12- مشك فشان، مهدی محمد بیگی، 136 ص.
اثر حاضر مجموعه ای از اشعار عالمان، مجتهدان و فرزانگان ارادتمند به اهل بیت عصمت و طهارت(ع)، به ویژه حضرت فاطمه معصومه(س) است، كه نكته های بدیع علم و دانش را با هنر زیبای شعر آمیخته اند. قصیده ها و اشعار مراجع معظم تقلید و سجاده نشینان فقاهت و عبادت در وصف كریمۀ اهل بیت، ویژگی اصلی این كتاب است. كتاب در دو بخش اشعار فارسی و اشعار عربی به زیور طبع آراسته شده است.
13- قم حرم اهل البیت(ع) و مهد ثقافتهم، محمد علی انصاری، 144 ص.
این كتاب به زبان عربی و در دو فصل تألیف شده است: در فصل اول به اختصار به تاریخ شهر قم و در فصل دوم به زندگی حضرت فاطمه معصومه(س) پرداخته شده است. در صفحات پایانی اثر نیز تصاویر زیبایی از اماكن مقدسۀ شهر قم آمده است.
14- ستایشگران كوثر قم، منوچهر حقگو، 232 ص.
این كتاب حاوی اشعار وزین و زیبایی در مدح و منقبت حضرت فاطمه معصومه(س) است. اشعار شاعرانی چون فصیح الملك، فتحعلی خان صبا و مرحوم اشراقی، شاعران معاصر چون خوشدل تهرانی و نیز شاعران جوان زینت بخش این مجموعه است.
15- حاكمان قم، سید محمد دلال موسوی، مرتضی بهرامی خشنودی، 170 ص.
شناخت فرهنگ تشیع در قم، بدون شناخت حاكمان و زمامداران قم در طول تاریخ تحو لات این شهر، میسر نیست. این كتاب نگاهی دارد به «حاكمان قم» كه چه كسانی بوده و چگونه حكم رانده اند؟ این اثر به طور كامل به زمامداران قم از قرن اول هجری تا دورۀ معاصر پرداخته است و در بخشی دیگر به مسؤو لان، فرمانداران و استانداران قم در بعد از انقلاب شكوهمند اسلامی ایران می پردازد.
16- فلسفۀ بست و بست نشینی، غلامعلی عباسی، 311 ص.
این كتاب، علاوه بر سابقۀ بست نشینی و نوع نگاه مسلمانان در طول تاریخ به مكان های مقدس، و نیز جایگاه ویژه حرم اهل بیت(ع) در تحو لات سیاسی- اجتماعی دوران معاصر ایران، از منظر فقهی نیز به مسألۀ بست نشینی پرداخته، اقوال فقیهان و ادلۀ فقهی آن رابررسی كرده است. مؤلف در این كتاب شرح نخستین بست نشینی در تاریخ اسلام پرداخته و سیری گذرا دارد به تاریخ این واقعه از گذشته تاكنون. در ادامه، بست نشینی در حرم حضرت فاطمه معصومه(س) مطرح شده است.
17- پرتوی از روی دوست، اسماعیل كرمانشاهی، 122 ص.
كتاب شامل عنایات و كرامات حضرت فاطمه معصومه(س) به عالمان دین است كه دربارۀ آنها صادر شده و یا در كلام آنان آمده است. این كتاب مجموعه ای مستند همراه با محتوایی معنوی است كه كرامات حضرت فاطمه معصومه(س) را از روزگاران قدیم تا زمان معاصر نقل می كند؛ كراماتی كه در سایۀ كمال این بزرگوار صادر شده است و این نوید را دارد كه هریك از ما نیز می توانیم در پرتو كرامات كریمۀ اهل بیت راه صد ساله را یك شبه بپیماییم.
18- چشم اندازی به مكتب فلسفی قم، محمد رضا ایزدپور، مهدی منفرد، حوریه عظیمی، 244 ص.
عقل گرایی از مشخصات بارز مكتب اهل بیت(ع) و مكتب فلسفی قم است. اگرچه این شهر مقدس دارای سابقۀ ارزشمندی است، اما در قرن یازده و با ورود صدر المتألهین به این شهر، نقطۀ عطفی در حكمت اسلامی پدید آمد. این كتاب در سه بخش و با سه مقالۀ مجزا با عناوین ذیل به زیور طبع آراسته شده است:
1- مكتب فلسفی قم؛ 2- فیلسوفان بعد از ملا صدرا در قم؛ 3- تاریخ حكمت در شهر قم.
19- قم و مرجعیت، علی كرجی، 264 ص.
مراجع عالیقدر قم، در طول تاریخ بر اساس رسالت الهی خویش، تكلیف دینی خود را به طور شایسته انجام داده اند و در بخش های علمی، سیاسی، مذهبی و اجتماعی نقش آفرینی كرده اند. این اثر با ذكر بخشی از این فعالیت ها، درصدد تجلیل از مجاهدت های بی دریغ آنان و بهره مندی هرچه بیشتر از سیرۀ علمی و عملی آنان در این عرصه هاست. این مجموعه در سه فصل مرجعیت و حضرت معصومه(ع)، مرجعیت و حوزۀ علمیه، و مرجعیت و حركت های ظلم ستیز است.
20- همگام با زائران عارف، علی اشرف عبدی، 464 ص.
بزرگان حوزۀ علمیۀ قم، سخنان و خاطرات شنیدنی فراوانی دربارۀ حریم ملكوتی بارگاه حضرت فاطمه معصومه(س) دارند. ازاین رو، در این كتاب با مصاحبه با مراجع معظم تقلید و بزرگان حوزه، نكاتی ژرف، دقیق و شنیدنی در مورد قم و جایگاه حضرت فاطمه معصومه(س) بیان شده است. در این مجموعه 5 سخنرانی، 20 مصاحبه و یك ضمیمه آمده است كه مجموعه ای خواندنی را تشكیل می دهد. مصاحبه با حضرات آیات مكارم شیرازی، فاضل لنكرانی، لطف اللّه صافی گلپایگانی، جعفر سبحانی و دیگر عالمان در این كتاب دیده می شود. در پایان كتاب، مجموعه ای زیبا از عكس های مصاحبه شوندگان دیده می شود.
21- قم از نگاه بیگانگان، محمد جواد صاحبی، 272 ص.
غالب آثاری كه در حوزۀ تمدن و فرهنگ شیعی و در ارتباط با شهر مقدس قم نگاشته شده است، نگاهی درونی بوده است، اما این اثر نگاهی بیرونی دارد و با زبان ناظر به قم نگریسته است. این مجموعه مروری است بر اظهارات و اعترافات گروهی از مسافران كه به همت مترجمان ایرانی به فارسی برگردانده شده است. كتاب دارای این عناوین است: در دوران آق قوینلوها، قم در دوران صفویه، قم در دوران قاجاریه، قم در دوران مشروطه، قم در دوران پهلوی و قم در دوران معاصر است.
22- قم در عصر حضور ائمه و غیبت صغرا، غلامعلی عباسی، 296 ص.
در این اثر نویسنده به بررسی فرهنگ تشیع در قم در قرن های دوم و سوم هجری پرداخته، با تحلیل تاریخی خود از زاویه های بدیعی دربارۀ قم بحث كرده است.
این مجموعه در سه بخش نگارش یافته است: 1- قم در قرن اول و دوم هجری: «قم در آیینۀ تاریخ»؛ 2- سیمای فرهنگی -مذهبی شهر مقدس قم در قرن سوم و چهارم؛ 3- افتخارات و اكتسابات. برخی عناوینی كه در بخش های سه گانۀ مورد بررسی قرار گرفته، عبارت است از: هجرت اشعریان به قم؛ تأسیس حوزۀ علمیۀ قم؛ رابطۀ قم و قمی ها با ائمه علیهم السلام؛ عنایات ائمه علیهم السلام با مردم قم، و….
23- مقاله شناسی قم و حضرت معصومه(ع)، مهدی رضوانی پور، 318 ص.
كتاب با هدف اطلاع رسانی به نویسندگان و محققان تألیف شده است و مقالات با اشارۀ كوتاهی به محتوای آنها همراه با مأخذ معرّفی شده اند. این كتاب به معرفی و مقالاتی می پردازد كه تا پایان سال 1381 ش در زمینۀ قم و آستانۀ حضرت معصومه(س) نگارش یافته، در نشریات محلی، استانی و كشوری منتشر شده است. كتاب حاضر در ده فصل و یك ضمیمه، به این ترتیب است:
1- اسناد و مدارك مربوط به قم؛ 2- معرفی كتاب ها و كتاب شناسی مربوط به قم؛ 3- حضرت معصومه(س) و آستانۀ مقدسۀ قم؛ 4- مقابر، مساجد و امامزادگان قم؛ 5- تاریخ قم؛ 6- قم و انقلاب اسلامی؛ 7- اوضاع جغرافیایی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی قم؛ 8- سفرنامه ها، رجال قم؛ 01- حوزۀ علمیه و روحانیت، و ضمیمۀ كتاب كه برگزیده ای از مقالات و اخبار منتشر شده در سال 1382 ق است.
24- نگرشی بر زیارتنامۀ حضرت معصومه(س)، محسن رفیعی، معصومه شریفی، 136 ص.
این كتاب كه در دو بخش به نگارش در آمد، با عناوین ذیل سعی دارد كه به بررسی و تبیین سند و شرح و توضیح دربارۀ زیارتنامۀ حضرت فاطمه معصومه (س) بپردازد.
بخش اول: بررسی سند زیارتنامۀ حضرت فاطمه معصومه(س)؛ فصل اول: روایات وارده در شأن حضرت فاطمه معصومه(س)؛ فصل دوم: زیارتنامه های حضرت فاطمه معصومه (س)؛ فصل سوم: شرح حال رجال سند زیارتنامۀ حضرت فاطمه معصومه(س)؛ فصل چهارم: سند زیارتنامۀ حضرت فاطمه معصومه(س). بخش دوم: بررسی و شرح زیارتنامۀ حضرت فاطمه معصومه(س). در این بخش عناوینی چون: مقام شفاعت حضرت فاطمه معصومه(س)، سلام های زیارتنامه و سعادت واقعی در گرو محبّت اهل بیت(ع) آمده است.
25- فرهنگ و تمدن اسلامی در قم(قرن سوم هجری)، محمد رضا پاك، 144 ص.
این كتاب كه دو بخش دارد: 1- فرهنگ و تمدن اسلامی قم در قرن سوم هجری؛ 2- بررسی هجرت حضرت معصومه(س) به قم. نویسنده بر آن است كه چهرۀ واقعی شهر قم در قرن سوم را نشان دهد؛ شهری كه همۀ عناصر شهرهای اسلامی را در این قرن دارا بوده و از این حیث در مقایسه با شهرهای دیگر مقام بالایی داشته است. در این مجموعه به عناوینی چون مفهوم فرهنگ و بحران فرهنگی در قم، محدودۀ جغرافیایی قم، اوضاع سیاسی جهان، راه های قم، نظام اقتصادی قم، اوضاع دینی قم، مكاتب حدیثی، فقهی، كلامی و ادبی قم در قرن سوم، اوضاع قم مقارن سفر حضرت معصومه(س)، آثار هجرت و مسیرهای احتمالی سفر آن حضرت پرداخته می شود.
26- جغرافیای تاریخی هجرت حضرت فاطمه معصومه(س)، سید علیرضا سید كباری، 84 ص.
این مجموعۀ بسیار زیبا شامل مجموعه مقالاتی است كه در مجلۀ كوثر چاپ شده است. شده است. این كتاب در شش عنوان به طور مفصل به تبیین و بررسی جغرافیای مسیر هجرت حضرت فاطمه معصومه(س) می پردازد، به این قرار: 1- مدینه شهر پیامبر(ص)؛ 2- هجرت امام رضا(ع) به ایران؛ 3- هجرت حضرت معصومه(س)؛ 4- بانوان همراه حضرت معصومه(س)؛ 5- منازل بین راه؛ 6- نورافشانی در قم.
27- سبزپوشان، احمد محیطی اردكانی، 302 ص.
در این كتاب سعی شده است اطلاعاتی مختصر دربارۀ زندگی سایر امامزادگان شهر مقدس قم، كه رقبه و بارگاهی دارند، ارائه شود. كتاب در سه بخش ذیل تنظیم شده است: 1- امامزادگان مدفون در غرب رودخانۀ قمرود؛ 2- امامزادگان مدفون در شرق رودخانۀ قمرود؛ 3- امامزادگان مدفون در استان قم به ترتیب حروف الفبا.
28- زندگینامۀ حضرت فاطمه معصومه(س) به تركی استانبولی، احد صلحان، 244 ص.
كتاب حاضر، كه ترجمۀ كتاب حضرت معصومه(س) فاطمه دوم به زبان تركی استانبولی است، از سه بخش عمده تشكیل شده است: در بخش اول، به معرفی شهر قم و بیان تاریخچه ای از این شهر پرداخته می شود. در بخش دوم به زندگی، فضایل و كرامات حضرت معصومه (س) پرداخته شده است. در سومین بخش، معرفی مساجد مهم شهر قم ازجمله مسجد مقدس جمكران و در پایان كتاب تصاویری از حرم مطهر حضرت معصومه(س) و دیگر مكان های شهر قم به صورت تمام رنگی آمده است.
29- آثار تاریخی و فرهنگی قم، رضا آقا بابایی، سید حسن قریشی، 226 ص.
حرم اهل بیت بودن شهر قم باعث شد كه ده ها نفر از امامزادگان و فرزندان خاندان رسول خدا(ص) به این شهر مهاجرت كنند و پیام آور توحید و معنویت و مشعلداران هدایت باشند؛ همچنان كه مركزیت مذهبی قم نسبت به دیگر شهرهای ایران باعث شده تا آثار تاریخی و فرهنگی متعددی در این شهر پدید آید. این مجموعه در دو بخش تنظیم شده است: در بخش اول، ابتدا به موقعیت جغرافیایی و رودها، دریاچه ها، جاذبه های كویری و سپس به نقاط باستانی استان قم، كه قبل از اسلام وجود داشته است، مانند كاروانسراها، پل ها، آتشكده ها، قلعه ها و تپه ها اشاره شده و نیز بناهای ماندگار آن معرفی شده است. در بخش دوم به آثار تاریخی و فرهنگی استان قم، امامزاده های محدودۀ شهر قم، بخش های استان، مقابر، مساجد، مدارس، آب انبارها و كتابخانه ها معرفی می شوند. در این مجموعه تصاویری هم برای راهنمایی خوانندگان درج شده است.
30- مكتب سیاسی قم، محمد باقر پورامینی، 200 ص.
بحث از اندیشۀ سیاسی عالمان قم یكی از شاخه های فلسفۀ سیاسی است كه پشتوانۀ فكری یك نظام سیاسی و بیانگر مبانی فكری فقهای قم در عرصۀ سیاست و حكومت است. در این كتاب، كه در هشت فصل تدوین شده است، مؤلف نخست به نمونه هایی از آرای سیاسی عالمان بزرگ شیعی قم در دو دورۀ صفوی و قاجار نگاهی می افكند؛ آن گاه مكتب سیاسی قم بررسی می شود و در نهایت
با تبیین آرای مقام معظم رهبری، چشم انداز آینده خواهد آمد. دفاع از فضیلت و عدالت، تأسیس و تثبیت، مرزبانی و روشنگری، فرانگری وحدت، حكومت اسلامی، پیشتازی برای یك دگرگونی، بررسی قانون اساسی و طرح برای فردا عناوین فصل های این مجموعه است.
31- معماری امامزادگان قرن هشتم، عمار كاووسی، 138 ص.
این اثر با مطالبی دربارۀ امامزادگان قرن هشتم در قم، با عناوین ذیل تكمیل می گردد: فصل اول: كلیاتی دربارۀ تاریخ معماری و تزیینات دورۀ ایلخانی؛ فصل دوم: كلیاتی دربارۀ مقابر برجی شكل؛ فصل سوم: معرفی بناها، در پایان این كتاب، تصاویر بناها و مقابر مورد بررسی در متن كتاب، برای راهنمایی بیشتر خوانندگان آمده است.
32- حرم اهل بیت، خاستگاه انقلاب اسلامی، محسن اسماعیلی، 325 ص.
این كتاب كه به بررسی تاریخ انقلاب اسلامی و جایگاه حوزۀ علمیۀ قم و حضرت امام خمینی(ره) در رهبری و هدایت آن می پردازد، در یك مقدمه، چهار فصل و یك خاتمه سامان یافته است. نویسنده در مقدمه به بیان طرح تحقیق، اهداف می پردازد. در فصل اول، چارچوب نظری و چهار شرط بنیادین انقلاب بیان می شود. در فصل دوم، تأثیر بازخوانی بر تقویت قدرت اجتماعی حوزۀ علمیۀ قم و انسجام مردم بررسی می شود. در فصل سوم، گفتمان سیاسی شیعه و بازخوانی این مقو لات توسط حوزۀ علمیۀ قم بررسی می شود. فصل چهارم، با عنوان «حوزۀ علمیۀ قم و رهبری انقلاب اسلامی»، درصدد پاسخ به این سؤال است كه چرا با وجود دیگر گروه های مخالف رژیم پهلوی، تنها حوزۀ علمیۀ قم توانست رهبری انقلاب را به دست گیرد. كتاب با ارائۀ نتیجه گیری از فصل های فوق پایان می پذیرد.
33- مكتب حدیثی قم، محمد رضا جباری، 504 ص.
شناخت و تحلیل مكاتب حدیثی شیعه، یكی از مباحث مهم و ضروری در موضوعات مربوط به تاریخ و رجال است و مكتب حدیثی قم با داشتن ویژگی هایی، از دیگر مكاتب حدیثی شیعه متمایز است. ازاین رو بحث و كاوش دربارۀ این حوزۀ مهم حدیثی، سیر تاریخی پیدایش و تحو لات آن، روابط متقابلش با دیگر حوزه های حدیثی و بررسی مبانی فكری آن ضروری است. كتاب حاضر رسالۀ دكتری نگارنده در رشتۀ علوم قرآن و حدیث است كه در هشت فصل به این قرار است: 1- مباحث مقدماتی؛ 2- معرفی اجمالی مكاتب حدیثی شیعه در چهار قرن نخست هجری؛ 3- بررسی جایگاه اهمیّت و امتیازات قم، قمیین و مكتب حدیثی قم؛ 4- بررسی روابط حدیثی متقابل بین محدثان قم و دیگر مناطق؛ 5- محدثان قم در قرون دوم، سوم و چهارم هجری؛ 6- آثار حدیثی محدثان قم؛ 7- ویژگی ها و مبانی فكری در مكتب حدیثی قم؛ 8- سیر تقابل های اهل حدیث و اهل رأی و اجتهاد در میان اهل تسنّن و تشیّع.
34- پیشگامان تشیع در ایران، رضا فرشچیان، 252 ص.
نقش مهم شناخت رجال حدیث در جداسازی احادیث درست از نادرست و همچنین نبود تحقیق مستقل و منسجم دربارۀ اشعریان، انگیزه های نویسنده برای نگارش این اثر بوده است. كتاب حاضر در 4 بخش تنظیم شده است:
بخش اول: كلیاتی دربارۀ اشعریان؛ بخش دوم: اشعریان در خارج از شبه جزیره؛ بخش سوم: اشعریان و تشیّع؛ بخش چهارم: رجال اشعری.
35- فاطمه معصومه(س) و تاریخ و فرهنگ قم، علی صدرایی خویی، 240 ص.
مجموعۀ حاضر در هفت بخش، به معرفی آستانۀ مقدس حضرت معصومه(س)، عالمان و دانشمندان قم خصوصا موافقان و مخالفان فلسفه و عرفان پرداخته، با تصحیح سه رسالۀ خطی از نسخه های مخطوط آستانه به پایان رسیده است. عناوین هربخش عبارت است از: بخش اول: فاطمه معصومه(س)؛ بخش دوم: تاریخ قم؛ بخش سوم: دانشمندان و رجال قم؛ بخش چهارم: فیلسوفان قم در سدۀ 11 و 12؛ بخش پنجم: آثار ناقدان فلسفه عرفان در سدۀ 11 و 12؛ بخش ششم: كتابخانۀ آستانه؛ بخش هفتم: سه متن تصحیح شده از نسخه های خطی كتابخانۀ آستانه.
36- مجموعه رسائل، گروهی از پژوهشگران، 360 ص.
كتاب، مجموعه رساله های مختلفی است كه در موضوع حضرت فاطمه معصومه(س) و جنبه های مختلف فرهنگی شهر مقدس قم نگارش یافته است. این مقالات به وسیلۀ محققان و پژوهشگران تصحیح و یا ترجمه شده و در یك مجموعه به زیور طبع آراسته شده است. این آثار عباتند از: 1- الهدیة المرضیّة الی الحضرة الرضویة؛ 2- فضائل قم؛ 3- مقابر قم؛ 4- اشعریان قم؛ 5- سفرنامۀ قم؛ 6- سفرنامۀ كامران میرزا؛ 7- سفرنامۀ قم؛ 8- تنزیه القمیین.
37- ترجمۀ مدرسۀ قم و بغداد، مترجم: سید صادق حسینی اشكوری، 336 ص.
كتاب حاضر از آن جهت حایز اهمیت است كه از دیدگاه و به قلم مستشرقان حوزۀ علمیۀ قم به بررسی مكتب حدیثی و كلامی حرم اهل بیت علیهم السلام پرداخته است. كتاب، كه ترجمۀ كتاب آندره نیومن استاد مطالعات اسلامی و ایرانی دانشگاه ادینبرگ انگلستان است، در نه فصل نگارش یافته است: فصل اول: مروری بر بغداد در اوایل قرن سوم تا نهم؛ فصل دوم: مروری بر بغداد در اواخر قرن سوم تا نهم؛ فصل سوم: گروه های مؤمنین و شیعیان، فصل چهارم: شروع مشاركت قمی-اشعری در احادیث؛ فصل ششم: «كافی» كلینی و واكنش قمی به عقلگرایی بغدادی؛ فصل هفتم: نظر صفّار و كلینی راجع به امامان(ع) و امامت؛ فصل هشتم: كافی: از خداشناسی تا عمل؛ فصل نهم: خلاصه و نتیجه گیری.
38- قم عاصمة الحضارة الشیعه، محمد جواد طبسی، 362 ص.
این اثر، كه به زبان عربی است، در حقیقت مختصری است از تاریخ قم از عصر امام باقر(ع) تا عصر غیبت امام زمان(عج) است كه در ده فصل به نگارش درآمده است:
1- قم بین الماضی و الحاضر؛ 2- العلاقة الشدیدة بین القمیین و اهل البیت(ع)؛ 3- حدیث الهجره؛ 4- قم و الدولة العبّاسیه؛ 5- قم و المستقبل الزاهر؛ 6- الوكلاء من اهل قم؛ 7- القمیون من اصحاب الائمه؛ 8- قم و المدارس الثقافیة؛ 9- اهل قم و الروایة عن المعصومین(ع)؛ 01- اهل قم و كثرة المصنّفات.
39- مكتب كلامی قم، احمد عابدی، 272 ص.
در این اثر به روش شنای مكتب قم و نوع نگاه این حوزه به مباحث اعتقادی و معارف بلند قرآنی و به طور تطبیقی به برخی از مهم ترین مسائل مربوط به مبدأ با توجه به تفكرات عالمان و محدثان قم پرداخته شده است و با اندیشۀ عقل گرایی مكتب بغداد به چالش كشیده شده است. این مجموعه در دو بخش به نگارش درآمده است: بخش اول: روش شناسی مكتب قم؛ بخش دوم: بررسی اصول اعتقادی.
40- نقبای قم، حمید رضایی، 152 ص.
قم از بلاد ممتازی است كه به مأوا و آشیانۀ آل محمد(ص) معروف بوده و شیعیان این شهر پذیرای سادات علوی بوده اند و همواره خاندان بزرگی از سادات در قم به سر می برده، پیوسته نقبای بزرگی نیز داشته اند. كتاب حاضر تحقیقی است دربارۀ نقابت، احكام، وظایف، نقبای سید قم و زندگی آنها. این اثر در دو بخش ذیل نگارش یافته است: بخش اول: آیین نقابت؛ بخش دوم: نقابت سادات قم. این كتاب دارای این عناوین است: بررسی واژۀ نقیب و كاربرد آن، نقابت در قرآن و حدیث، زمینه های پیدایش سادات، قیام های سادات، آیین نقابت، سادات علوی، اقسام نقابت، سادات قم، سادات حسینی در قم، سادات حسینی در قم، مذهب و آیین سادات قم، سلسله نسب سادات قم.
41- گوهر قم، ترجمه: سید مرتضی سیفی، 152 ص.
كتاب حاضر ترجمۀ اثر ارزشمند مرحوم محمد هادی امینی با عنوان: «فاطمة بنت الامام موسی الكاظم (ع)» است كه به تحقیق و كاوش در برخی از ابعاد وجودی والاترین گوهر قم پرداخته است. در این كتاب عناوینی چون: اسامی دختران امام موسی كاظم(ع)، فلسفۀ هجرت حضرت معصومه(س) به ایران، تاریخ و محل وفات این بانوی مكرمه، و محل زندگی او در قم آمده است. این اثر با استفاده از منابع مهم دینی و تاریخی، كتابی مستند و تاریخی گویا از وقایع زندگی دختر امام موسی كاظم(ع) است.
42- تاریخ متولیان آستانۀ مقدسه حضرت فاطمه معصومه(س)، حمید رضایی 200 ص.
این اثر، كه به شرح حال و سرگذشت متولیان آستانۀ مقدسۀ حضرت معصومه(س) می پردازد، دارای پنج بخش است: بخش اول: شرح حال كسانی است كه متولی رسمی نبوده و مدرك یا فرمانی در تولیت آنها به دست نرسیده است؛ مانند، سحین بن اشكیب قمی و یا كسانی كه بنای آستانه را تأسیس یا مرمت كرده اند؛ بخش دوم: شرح حال كسانی است كه متولیان رسمی آستانۀ مقدس تا اواخر قرن دهم هجری بوده اند؛ بخش سوم: دربارۀ تحو لات تولیت آستانۀ مقدس در اواخر قرن دهم هجری است؛ بخش چهارم: تشكیلات آستانه در دورۀ صفویه؛ بخش پنجم: متولیان آستانۀ مقدس بعد از دورۀ صفویه تاكنون.
43- نغمۀ عشق، سید جعفر موسوی، 96 ص.
قصیدۀ معجزیه یكی از اشعار زیبایی است كه تاریخ طلاكاری گنبد منور حضرت معصومه(س) و نیز تاریخ تجدید آن را به نظم درآورده است؛ قصیده ای كه مرحوم میرزا محمد صادق، متخلص به «ناطق»، بسیار ماهرانه و شگفت سروده است. دوازده بیت این قصیده در وصف بارگاه ملكوتی، بیست و دو بیت آن در مدح حضرت فاطمه معصومه(س)، و بیست و نه بیت آن در مدح فتحعلی شاه قاجار و شش بیت آن نیز در توصیف خود قصیده است. خواننده زیبایی ها و شگفتی های این قصیده را با مطالعۀ این اثر سودمند بیشتر درمی یابد.
