كتاب « ابن تيمية و منهجه فی الحدیث» توسط « ابو محمد نعیمی » در 231 صفحه نوشته شده است. این کتاب تحقیقی درباره شخصیت ابن تیمیه و روش وی در نقل و تفسیر احادیث است. در این کتاب ضمن مطالعه اجمالی سیره علمی و اخلاقی ابن تیمیه، اقوال برخی از علما در مدح و ذم او مطرح شده است. هم چنین قواعد به کار گرفته شده توسط ابن تیمیه در نقل احادیث و بیان سند و دلالت آنها مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. در این کتاب تضعیف روایات صحیح، هم چون روایات فضائل اهل البیت (علیهم السلام) یکی از منهج های ابن تیمیه ذکر شده است.
این کتاب توسط انتشارات جامعة المصطفی (صلی الله علیه وآله) العالمیة شهر قم، در سال { 1429 هـ ق، 1387 هـ ش} به زیور طبع آراسته شده است. کتاب مذکور متشکل از مقدمه، و و پنج فصل و خاتمه می باشد.
فصل اول به سیره ذاتی و شخصی ابن تیمیه پرداخته است. فصل دوم به مبحث قواعد در حدیث نزد ابن تیمیه می پردازد. در فصل سوم منهج و روش ابن تیمیه در حدیث به شکل عام بررسی می شود. فصل چهارم به منهج و روش ابن تیمیه در خصوص احادیث اسرائیلیات پرداخته است. در فصل پنجم به منهج و روش ابن تیمیه به خصوص احادیث در فضائل اهل البیت (علیهم السلام) می پردازد.
مقدمه
نویسنده در مقدمه اشاره ای به ضرورت بحث، اهداف بحث، سوالات اصلی و فرعی، پیشینیه ی تحقیق کرده است و در ادامه به چگونگی فصل بندی نوشتارش اشاره کرده است.
حیات و شخصیت ابن تیمیه
نگارنده کتاب در مقصد اول از این بخش، به زندگی شخصی ابن تیمیه از ابتدای تولد و خانواده وی اشاره کرده است و در ادامه علت نام گذاری او به ابن تیمیه را ذکر کرده است در ادامه نویسنده مختصری از زندگی وی و مخالفت علماء اهل سنت را با وی ذکر می کند، و در ادامه به بیان اسلوب وی در مباحث علمی، که در مقابل علماء و قضاء آن زمان رُخ داده است، را مطرح می کند. مؤلف سپس به انفرادات ابن تیمیه در مقابل علماء اهل سنت و واکنش مخالفت آمیز آن ها اشاره کرده است، که نتیجه آن چهار مرتبه زندان رفتن ابن تیمیه توسط قضات آن زمان بوده است. هم چنین نویسنده به رفتار ها و گفتارهای ابن تیمیه در مقابل جامعه مسلمین به صورت تفصیل می پردازد.
در مقصد دوم از این بخش، عقائد ابن تیمیه مورد بررسی نگارنده کتاب قرار گرفته است. عقائدی بر گرفته از اعتقاد وی به ظاهر گرایی؛ که نتیجه آن، اعتقاد به دست داشتن، صورت داشتن، دو چشم داشتن، رویت خداوند و دیگر صفاتی که ظاهر آن ها در نصوص دینی ذکر شده است.
در مقصد سوم اقوال علماء اهل سنت نسبت به ابن تیمیه مورد بررسی مؤلف قرار گرفته است. در این قسمت هم سخنان مادحین ذکر شده است و هم سخنان مذمت کنندگان و بیان علت و سبب ذم آن ها ذکر گردیده است.
قواعد حدیثی و روایی از منظر ابن تیمیه
نگارنده کتاب منهج ابن تیمیه را در روایات گسترده توصیف کرده است، ولیکن در امر اول از این قسمت به صورت مختصر در اقسامی، به مبانی روایی وی اشاره کرده است.
قسم اول: روایاتی که صدق آن ها معلوم است؛ مانند روایاتی که علماء آن را پذیرفته اند، روایات متواتر، روایاتی که با قرائنی صدق آن ها مشخص می گردد.
قسم دوم: روایاتی که کذب آن ها معلوم است؛
قسم سوم: روایاتی که صدق و کذب آن ها محتمل است.
مؤلف در ادامه به مباحثی هم چون حجیت خبر واحد عادل و مشتقات مختلف آن نیز اشاره کرده است.
نگارنده کتاب در امر دوم به علماء جرح و تعدیل از منظر ابن تیمیه مختصرا اشاره می کند، و در امر سوم مراتب کتب حدیثی، و در امر چهارم مراتب کتب تفاسیر را اشاره کرده است. وی امر پنجم را به بحث نسخ قرآن به وسیله روایات اختصاص داده و به تفصیل دیدگاه ابن تیمیه پرداخته است.
منهج ابن تیمیه نسبت به أحادیث
نگارنده کتاب، منهج ابن تیمیه نسبت به أحادیث را از دو جهت؛ (متن و سند روایت) به تفصیل مورد بررسی قرار داده است.
نویسنده در خصوص منهج ابن تیمیه نسبت به متن أحادیث، آن را در سه موضوع قابل بررسی دانسته است؛
اول: کثرت أحادیث موضوعه از منظر ابن تیمیه؛ که مؤلف به 16 روایت در این زمینه اشاره کرده است.
دوم: عدم استناد به دلیل خاص و محکمی جهت موضوعه بودن أحادیث؛ نویسنده از باب نمونه هشت روایت را به تفصیل مورد بررسی قرار می دهد که ابن تیمیه بدون ذکر دلیل خاصی آن ها را موضوعه معرفی کرده است.
سوم: عدم التزام به نص حدیث؛ مؤلف در این بخش، به هشت روایت اشاره می کند، و از مجموع آن ها نتیجه گیری می کند که ابن تیمیه هیچ التزامی به متن نصوص روایی نداشته است، و روایات را با الفاظی که دوست داشته و به عبارت دیگر سلیقگی نقل کرده است.
نگارنده کتاب، در خصوص منهج ابن تیمیه نسبت به سند أحادیث، آن را در چهار موضوع قابل بررسی دانسته است؛
اول: قطعیت روایاتی که صحیحین نقل کرده اند.
دوم: تخلف از عمل کردن به خبر واحد عادل؛ با اینکه ابن تیمیه خبر واحد عادل را پذیرفته است، ولیکن در مقام عمل اگر مضمون روایت بر خلاف دیدگاه شخصی خودش باشد، ان را کنار گذاشته و به آن عمل نمی کند.
سوم: اعتماد کردن بر روایاتی که اسانید آن ها ضعیف هستند؛ ابن تیمیه روایات ضعیفی را منتسب به پیامبر (صلی الله علیه وآله) می کند، و در این خصوص هیچ اشاره ای به سند آن ها و ضعف راویان آن ها نکرده است. نویسنده از باب نمونه هشت روایت را به تفصیل مورد بررسی قرار داده است.
چهارم: تضعیف کردن روایاتی که اسانید آن ها معتبر هستند؛ مؤلف در این بخش برخی از روایات صحیح السند را به همراه منابع رجالی راویان آن ذکر می کند، و سپس به تضعیف ابن تیمیه اشاره می کند. من جمله از این روایات صحیح، أحادیث فضائل اهل البیت (علیهم السلام) است، که نگارنده کتاب آن ها را به صورت اختصاصی مورد بررسی قرار داده است.
منهج ابن تیمیه در خصوص أحادیث إسرائیلیات
نویسنده أحادیث إسرائیلیات را به دو قسم تقسیم کرده است:
أحادیثی که یهودی هایی مانند کعب الاحبار و وهب بن منبه بعد از اسلام آوردنشان گفته اند، بدون آن که به پیامبر منتسب کنند.
أحادیثی که یهودی ها با انتساب به پیامبر آن را مطرح کرده اند.
قسم اول؛
مولّف در قسم اول به سه مسئله ای که ابن تیمیه به آن مُعترف است، اشاره کرده است؛ اول نقل احادیث اسرائیلی توسط یهودی ها و افضلیت داشتن کعب الاحبار دروغگو نزد ابن تیمیه بر دیگر یهودیان، دوم توجیه ابن تیمیه نسبت به امضاء خلیفه دوم برای اسرائیلیات، سوم احکام مترتبه بر اسرائیلیات از منظر ابن تیمیه و بیان نقد آن.
نگارنده کتاب در ادامه به پشتیبانی ابن تیمیه از اسرائیلیات اشاره کرده و مصادیقی را به عنوان استشهاد ذکر نموده است.
قسم دوم
ابن تیمیه، أحادیثی که یهودی ها با انتساب به پیامبر آن را مطرح کرده اند، را پذیرفته است. مولّف در این زمینه به چندین روایت استشهاد کرده است. نویسنده در ادامه اشتباهات یهودی ها در نقل روایات نبوی را اشاره کرده است، چنان که یهودی ها بین اسرائیلیات و احادیث آن حضرت خلط می کردند. وضوح این موضوع تا جایی است که حتی ابن تیمیه نیز به آن معترف است.
منهج ابن تیمیه در خصوص أحادیث فضائل اهل البیت (علیهم السلام)
ابن‌تیمیه در موضوعات مختلفی به‌کرات، احادیث نبوی را تضعیف و یا تکذیب کرده و بلکه به اجماع نیز متوسل شده است، به طوری که خواننده، گمان می‌کند، این قولِ ابن‌تیمیه، مورد اجماع علمای اسلام است. ازجمله این موضوعات، مباحث مربوط به فضائل اهل‌بیت (علیهم السلام) می‌باشد، که نگارنده کتاب این فصل را به آن اختصاص داده است. نویسنده به تفصیل، احادیث فضائل اهل البیت (علیهم السلام) که در ذیل ذکر شده است را بیان کرده است. سپس در ذیل هر یک سخنان ابن تیمیه را ذکر کرده و در ادامه نقد سخنان وی را از کتب معتبر اهل سنت تبیین می کند. این احادیث عبارتند از { حدیث ثقلین ، شأن نزول آیه إطعام در سوره ی انسان، شأن نزول آیه مودّت، شأن نزول آیه ی «فی بیوت»، حدیث «انت اخی و وصیی»، حدیث «ردّ الشمس»، حدیث «أنت ولیی»، حدیث «هذا فاروق امتی»، بغض داشتن به حضرت علی (علیه السلام) نشانه ای برای شناختن منافق، حدیث «أنا مدینة العلم»، شأن نزول آیه «وتعیها أذن واعیة»، شأن نزول آیه «انما ولیکم …»، حدیث «حربک حربی»، دعای پیامبر (صلی الله علیه وآله) در حدیث غدیر و حدیث «ان الله یرضی لرضا فاطمة (علیها سلام)}
خاتمه
نویسنده در این قسمت به خلاصه ای از آن چه در این کتاب نوشته است، اشاره می کند. وی معتقد است که این کتاب متمایز ازدیگر تحقیقات در رد ابن تیمیه نوشته شده است.
نگارنده کتاب ابن تیمیه را در حوزه حدیث تابع ابن جوزی بر می شمارد و نظریات این دو را شاذ و دربرابر عالمان حدیثی اهل سنت ذکر می کند.
