مقدمه

مؤلف در مقدمه، به بیان اهمیت تحقیق و دلایل انتخاب آن پرداخته است، و طرح و روش تحقیق خود را بیان کرده است.

پیشگفتار

پیشگفتار کتاب، به دو مسئله اختصاص دارد:

اول: بررسی حرکت و دعوت «محمد بن عبد الوهاب»؛

نویسنده با توجه به آثار و نوشته های ابن عبدالوهاب و تابعینش، نتیجه حرکت ابن عبد الوهاب را دعوت به عقیده سلف صالح مطرح کرده است. و در ادامه به بیان آثار این دعوت در میان علماء اشاره کرده است، که برخی از علماء تحت تأثیر این حرکت و دعوت قرار گرفتند و در دفاع از آن تلاش مؤثری داشتند. هم چنین برخی از جریانات و دعوت های اصلاح طلبانه، مانند حرکت (جنبش) سنوسی در لیبی، حرکت مهدوی در سودان، و مثل افغانی، محمد عبده، محمد اقبال و دیگران، متاثر از حرکت و دعوت ابن عبدالوهاب بوده است.

دوم: بررسی استقرایی و جامع نسبت به آثار مخالفان «محمد بن عبد الوهاب»؛

نویسنده با مروری اجمالی در تاریخچه حرکت و دعوت ابن عبد الوهاب، به بررسی مخالفان این حرکت پرداخته است، و آن ها را به مخالفین سیاسی (مانند شاهزادگان و حاکمان)، و یا مخالفین علمی تقسیم می کند.

نویسنده اگرچه در راستای حمایت از ابن عبد الوهاب، اسامی مخالفین را ذکر کرده و در صدد پاسخ گویی و حمایت از وی قلم زده است، ولیکن ناخواسته کمک مهمی به مخالفین وهّابیّت کرده است، چرا که سخن وی دلیل و استناد مهمی بر مخالفت علماء مذاهب اسلامی از همه ی کشورها، و در همه زمان ها بوده است، و ثابت می کند که حرکت ابن عبد الوهاب، حرکت جدیدی بر خلاف سیره مسلمین بوده است.

نویسنده با استناد به سخنان «عبدالله العثیمین»، و با توجه به نامه های شخصی ابن عبد الوهاب، تعداد مخالفین علمی آن عصر، در برابر حرکت و دعوت ابن عبد الوهاب را زیاد دانسته است، که البته برخی از نوشته های مخالفین و بررسی علت مخالفت آن ها به دست ما نرسیده است، ولیکن آن چه امروزه از اسامی و آثار مخالفین و بیان علل آن به دست رسیده را در کتب خود ذکر می کند.

نویسنده اسامی مخالفین را از زمان بدو پیدایش وهابیّت، یعنی از شروع حرکت «محمد بن عبد الوهاب» نام برده است، و با توجه به سه دوره وهابیت، اسامی هر دوره را بر اساس تقدم زمانی، بیان کرده است. اسامی مخالفین عبارتند از؛

دوره اول وهّابیّت

«عبد الله بن أحمد بن محمد بن سحيم (ت 1175 هـ)»

«عبدالله بن عیسی المویس (متوفی 1175ق)»

عبد العزيز بن عبد الرحمن بن عدوان (متوفی 1179 هـ) نویسنده رساله‌اى در هشت قسمت كوچك در ردّ محمد بن عبدالوهاب تأليف نموده است.

·       «مربد بن أحمد الوهيبي التميمي» (متوفی ١١٧١ ه .ق) از شهر حریملاء

·        سليمان بن احمد بن سحيم عنزى (متوفی 1181 هـ) از ریاض

صالح بن عبد الله الصائغ (ت 1183 هـ)

سيف بن أحمد عتيقي (متوفی 1189 هـ) تمام رديه‌هاى بر محمد بن عبدالوهاب را در يك كتاب جمع نمود كه كتاب بزرگى شد.

سليمان بن عبد الوهاب (متوفی 1208 هـ) برادر «محمد بن عبد الوهاب»، قاضی شهر حریملاء و نویسنده كتاب “فصل الخطاب في الرد على محمد بن عبد الوهاب”

محمد بن عبدالله بن فيروز حنبلی (متوفی 1216 هـ) نویسنده كتاب “الرسالة المرضية في الرد على الوهابية” از علماء نجد

·       «عبد الله بن محمد بن عبد اللطيف، شافعی احسائی» نویسنده كتاب “سيف الجهاد لمدعي الاجتهاد” از شهر احساء

محمد بن عبد الرحمن بن عفالق حنبلی (متوفی 1164 هـ) نویسنده كتاب “تهكم المقلدين في مدعي تجديد الدين” از شهر احساء

محمد بن سليمان كردي (متوفی 1194 هـ) مفتی شافعی ها در مدینه و نویسنده كتاب “مسائل وأجوبة وردود على الخوارج”، و هم چنین تقريظى بر كتاب «سليمان بن عبدالوهاب» دارد و در آن مسلك و مرام او را كه ضدّ محمد بن عبدالوهاب بوده مورد تأييد قرار داده است.

أحمد بن علي البصري (مشهور به قباني (در سال 1157 هـ می زیسته) نویسنده كتاب “فصل الخطاب في رد ضلالات ابن عبد الوهاب” در عراق

عبد الله بن داود زبيري (متوفی 1225 هـ) نویسنده كتاب “الصواعق والرعود في الرد على ابن سعود” در عراق

عبد الله بن عيسى كوكباني (ت 1224 هـ) نویسنده كتاب “السيف الهندي في إبانة طريق الشيخ النجدي” در یمن

علوي بن أحمد الحداد (ت 1232 هـ) نویسنده كتاب “السيف الباتر لعنق المنكر على الأكابر” در حضرموت

عمر بن القاسم بن محجوب التونسي (ت 1222 هـ) از علماء تونس

محمد بن عبد المجيد بن عبد السلام بن كيران الفاسي (ت 1227 هـ) مالكى مذهب، و نویسنده كتاب “الرد على بعض المبتدعين من الطائفة الوهابية” (ت 1229 هـ) ، از علماى فاس مغرب

دوره دوم وهابیت (1235 هـ – 1309 هـ)

محمد بن علي بن سلوم (ت 1246 هـ) ، در نجد

عثمان بن سند بصري (ت 1250 هـ) نویسنده كتاب “مطالع السعود بطيب أخبار الوالي داود”

أمين بن حسن الحلواني المدني (ت 1316 هـ) ، نویسنده مختصر كتاب “مطالع السعود”

عثمان بن عبد العزيز بن منصور ناصري، (ت 1282 هـ) نویسنده كتاب های “جلاء الغمة عن تكفير هذه الأمة”، «غسل الدرن عمّا ارتكبه هذا الرجل من المحن»، «تبصرة أولى الالباب»، و «منهج المعارج لأخبار الخوارج».

محمد بن عبد الله بن حميد (ت 1295 هـ) ، نویسنده كتاب “السحب الوابلة على ضرائح الحنابلة”

أحمد بن زيني دحلان (ت 1304 هـ) مفتي شافعي مکه، و نویسنده كتاب “الدرر السنية في الرد على الوهابية” در حجاز

محمد بن سعيد محمد بابصيل، نویسنده كتاب “القول المجدي” از مکه

محسن بن عبد الكريم بن إسحاق الحسني (ت 1266 هـ) نویسنده كتاب “لفحات الوجد من فعلات أهل نجد” از شهر صنعاء یمن

حسن بن عمر الشطي (ت 1274 هـ) از شام

علي نقي لكنهوري (ت 1289 هـ) شیعه و نویسنده كتاب “كشف النقاب عن عقائد ابن عبد الوهاب” از کربلا در عراق

داود بن سليمان بن جرجيس البغدادي (ت 1299 هـ) نویسنده كتاب “المنحة الوهبية في رد الوهابية” در عراق

محمد بن عبد الوهاب بن داود الهمداني (ت 1303 هـ) شیعه و نویسنده كتاب “إزهاق الباطل في رد شبه الفرق الوهابية” از کاظمین در عراق

جعفر النجفي (ت 1303 هـ) شیعه و نویسنده كتاب “منهج الرشاد لمن أراد السداد” در عراق

إسماعيل التميمي (ت 1248 هـ) فقیه مالکی و نویسنده كتاب “المنح الإلهية في طمس الضلالة الوهابية”، در تونس

أحمد سعيد سرهندي نقشبندي (ت 1277 هـ) صوفی و نویسنده كتاب “الحق المبين في الرد على الوهابيين”.

دوره سوم وهابیت (1319 هـ) ،

إبراهيم بن عثمان السمنودي الأزهري، (ت بعد 1326 هـ) نویسنده كتاب “سعادة الدارين في الرد على الفرقتين الوهابية ومقلدة الظاهرية” در دو جلد، در مصر

مختار أحمد باشا المؤيد (ت 1340 هـ) نویسنده كتاب “جلاء الأوهام عن مذاهب الأئمة العظام” در شام

مصطفى بن أحمد بن حسن الشطي (ت 1348 هـ)  مدرس و قاضی حنبلی صوفی و نویسنده كتاب “النقول الشرعية في الرد على الوهابية”

·        يوسف بن إسماعيل النبهاني (ت 1350 هـ)، نویسنده كتاب “شواهد الحق في الاستغاثة بسيد الخلق”

جميل صدقي الزهاوي (ت 1354 هـ)، یکی از شعرای عراق و نویسنده كتاب “الفجر الصادق في الرد على منكري التوسل والكرامات والخوارق”

محمد عطاء القسم (ت 1357 هـ) فقيه حنفي و مفتی سوریه، و نویسنده كتاب “الأقوال المرضية في الرد على الوهابية” در شام

يوسف الدجوي (ت 1365 هـ) از علماء الأزهر مصر، و نویسنده مقالات متعدد در  مجله نور الإسلام

محسن الأمين العاملي (ت 1371 هـ) شیعه و نویسنده كتاب “كشف الارتياب في أتباع محمد بن عبد الوهاب”

أحمد بن داود بن جرجيس (ت 1367 هـ) نویسنده كتاب “المواهب الرحمانية في الرد على الوهابية”. از عراق.

محمد جميل الشطي (ت 1379 هـ) نویسنده كتاب “الوسيط بين الإفراط والتفريط” در شام

حسن طباطبائي (ت 1380 هـ) نویسنده كتاب “البراهين الجلية في تشكيكات الوهابية” از عراق.

«حسن بن حسن خزبك» نویسنده كتاب “المقالات الوفية في الرد على الوهابية”

«مصطفى الكريمي» نویسنده كتاب “السنيين في الرد على المبتدعين الوهابيين”.

«عبد القادر الإسكندراني» نویسنده كتاب “النفحة الزكية في الرد على شبه الفرقة الوهابية” در دمشق

«محمد توفيق سوقيه» نویسنده كتاب “تبيين الحق والصواب بالرد على أتباع ابن عبد الوهاب” از شام

«محمد بن أحمد نور» از كشور سودان

·       «مالك بن داود» مدير يكى از مدارس كشور آفريقايى مالى است، و نویسنده كتاب «الحقائق الاسلامية فى الردّ على المزاعم الوهابية» که در سال ١۴٠٣ ه.ق در كشور تركيه به چاپ رسید.

·       «حسین حلمی بن سعید ایشیق» اهل استانبول ترکیه، و صاحب انتشارات است و کتب ضد وهابیت را به زبان های عربی، فارسی، انگلیسی و سایر زبان ها به صورت رایگان در همه کشورها توزیع می کند.

محمد جواد مغنية شیعه معاصر و نویسنده کتاب “هذه هي الوهابية”

باب اول

نویسنده، مهم ترین نقدهایی که علماء و بزرگان به «محمد بن عبد الوهاب» بیان کرده اند را در سه باب به صورت جداگانه ذکر کرده است. باب اول دارای سه فصل است؛

فصل اول: ادعای نبوت «محمد بن عبد الوهاب» و تنقیص مقام پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله)

فصل دوم: عقیده مشبهه و مجسمه داشتن «محمد بن عبد الوهاب» در بحث «توحید» و موضوع اسماء و صفات خداوند

فصل سوم: انکار کرامات اولیاء الهی

باب دوم

نویسنده نقدهایی که علماء در خصوص دعوت و حرکت «محمد بن عبد الوهاب» بیان کرده اند، را در این فصل ذکر کرده است. این باب دارای سه فصل است؛

فصل اول: این فصل به مسئله «تکفیر و قتال» اختصاص دارد، و نقدهایی که علماء مطرح کرده اند در هفت موضوع بیان شده است.

مبحث اول؛ «محمد بن عبد الوهاب» همه امّت مسلمان را تکفیر کرده است.

مبحث دوم؛ مسئله تشبیه وهّابیت به خوارج و تطبیق فتنه خروج شاخ شیطان از نجد بر «محمد بن عبد الوهاب».

مبحث سوم؛ وهّابی ها دایره «تکفیر» را گسترده کرده، و اموری که در اسلام، موجب تکفیر نمی شود را جزء موارد نواقض الاسلام و تکفیر محسوب کرده اند.

مبحث چهارم؛ منتقدین «محمد بن عبد الوهاب» می گویند که وی در مسئله «تکفیر» بر خلاف منهج علمی ابن تیمیه و ابن قیم عمل کرده است، چنان که در بسیاری از مسائل ابن عبد الوهاب، مسلمانان را تکفیر کرده ولی ابن تیمیه و ابن قیم تکفیر نکرده اند.

مبحث پنجم؛ منتقدین «محمد بن عبد الوهاب» معتقدند که امت مسلمان دچار شرک نشده اند، ولیکن «محمد بن عبد الوهاب» و پیروانش همه مسلمانان را مشرک می پندارند.

مبحث ششم؛ «محمد بن عبد الوهاب» آیات مشرکین را بر مسلمانان تطبیق داده است، که مخالفین وی با این مسئله مخالفت کرده اند.

مبحث هفتم؛ مسئله خروج «محمد بن عبد الوهاب» بر دولت، یکی دیگر از نقدهای مخالفین محسوب می شود.

فصل دوم: این فصل به موضوع توسل اختصاص دارد، و این یکی از مهم ترین نقدهایی است که بر وهابیت وارد شده است، چرا که سیره مسلمین و علماء مسلمان بر توسل و جواز آن بوده است.

فصل سوم: این فصل به موضوع شفاعت پیامبر (صلی الله علیه وآله) اختصاص دارد، که نقدهای بسیاری به این موضوع اختصاص دارد.

باب سوم

نویسنده این باب را به شبهات مطرح شده ای اختصاص داده که آن ها را صادق می داند، اما معتقد است این نسبت ها موجب فضیلت است نه تنقیص. لذا نمی توان عنوان نقد را روی آن قرار داد.

فصل اول: این فصل به موضوع تخریب بنای بر قبور و نهی از مسئله شد رحال برای زیارت رفتن اختصاص دارد.

فصل دوم: این فصل به مسئله توحید اختصاص دارد که وهابیت آن را به ربوبی و الوهی تقسیم کرده اند.

فصل سوم: این فصل به «دعاء الموتی» اختصاص دارد که شبیه مسئله توسل است. بسیاری از نقدهایی که مخالفین «محمد بن عبد الوهاب» مطرح کرده اند، این است که وی اموری مانند «درخواست از میت، استعانت از اموات، و …» را منکر شده و انجام دهنده آن را تکفیر می کند.

خاتمه

نویسنده خلاصه تمامی مطالب کتاب را در خاتمه نتیجه گیری و بیان کرده است و تلاش دارد به تمسک به هر رطب و یابسی این اتهامات را از دامن شیخ تکفیر محمد بن عبدالوهاب بزداید، تلاشی که خود دلیلی بر حقانیت اشکال های ذکر شده بر محمد بن عبدالوهاب است زیرا این اشکال ها را لیستی بلند از علمای سنی طی سالیان متمادی و از بدو پیدایش وهابیت مطرح کرده اند و مقابله با آنها خود گواه مخالفت دعوت وهابیت با قاطبه علمای سنی است.