طرح کلی اندیشه اسلامی در قرآن کتابی از سید علی حسینی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی ایران، درباره تبیین عقاید اسلامی بر مبنای قرآن است. این کتاب متن پیاده شده سخنرانی‌های وی در ماه رمضان ۱۳۵۳ش (چهار سال پیش از انقلاب اسلامی ایران) در مسجد امام حسن مجتبی(ع) در مشهد است.
این کتاب را از اقدامات آیت‌الله خامنه‌ای در راستای احیای تفکر اسلامی و بازگوکننده نظام فکری وی شمرد‌ه‌اند. او این جلسات را پایه‌های فکری برای ایجاد یک نظام اسلامی خوانده است.
از ویژگی‌های کتاب طرح کلی اندیشه اسلامی در قرآن مطالعه هماهنگ و پیوسته مسائل فکری اسلام به عنوان اجزای یک مجموعه واحد، استنباط اصول اساسی اسلام از قرآن و دوری از سلیقه‌ها و نظرهای شخصی، ارائه نگاهی نو به مفاهیم دینی همچون ولایت است.
طرح کلی اندیشه اسلامی در قرآن، از چهار بخش اصلی با عناوین ایمان، توحید، نبوت و ولایت تشکیل شده و ذیل هر بخش، جلسات مرتبط آمده است. خلاصه سخنرانی‌ها نخستین بار در سال ۱۳۵۴ش از سوی دفتر نشر فرهنگ اسلامی و متن کامل پیاده شده سخنرانی‌ها در سال ۱۳۹۲ش از سوی مرکز ایمان جهادی صهبا منتشر و بارها تجدید چاپ شد. این کتاب به زبان‌های عربی، انگلیسی، آلمانی، ایتالیایی، آذری و چینی ترجمه شده است.
اهمیت
کتاب طرح کلی اندیشه اسلامی در قرآن، از اقدامات آیت‌الله خامنه‌ای در راستای احیای تفکر اسلامی و نیز بازگوکننده نظام فکری وی شمرده شده است. به گفته آیت‌الله خامنه‌ای، مطالب این کتاب، پایه‌های فکری برای ایجاد یک نظام اسلامی بوده است.
سلسله جلسات طرح کلی اندیشه اسلامی در قرآن
طرح کلی اندیشه اسلامی در قرآن، حاصل ۲۸ سخنرانی سید علی حسینی خامنه‌ای در تابستان سال ۱۳۵۳ش در مسجد امام حسن مجتبی(ع) در مشهد (انتهای بازار سرشور) است. سیدعلی خامنه‌ای در ۳۵ سالگی در ماه رمضان هر روز بعد از نماز ظهر و عصر با موضوع طرح کلی اندیشه اسلامی در قرآن سخنرانی می‌کرد. او مجموعه عقاید اسلامی را از زبان قرآن به گونه‌ای بیان می‌کرد که مردم به فکر ایجاد جامعه اسلامی نیز می‌افتادند. وی چند ماه پس از این جلسات و پیرو جلسات شرح نهج‌البلاغه، توسط رژیم شاهنشاهی دستگیر شد.
به گفته آیت‌الله خامنه‌ای در مقدمه کتاب، در این جلسات کوشیده شده که مهم‌ترین پایه‌های فکری اسلام در خلال آیات قرآن جستجو شود. آنگاه ضمن تشریح تبیینی که شیوه تدبّر در قرآن را به مخاطبان می‌آموزد، پایه‌های مزبور در این آیات، مشخص و نشان داده شود و در موارد لازم، از روایات صحیح صادر از پیامبر(ص) و امامان معصوم(ع) بهره‌گیری شود.
محتوا
کتاب طرح کلی اندیشه اسلامی در قرآن از چهار بخش اصلی با عناوین ایمان، توحید، نبوت و ولایت تشکیل شده و ذیل هر بخش، جلسات مرتبط آمده است. نویسنده، ایمان واقعی را ایمانی می‌داند که آگاهانه و مسئولیت‌پذیرانه باشد. وی در بخش دوم، ضمن معرفی توحید، بازتاب آن در زندگی فرد موحّد را این می‌داند که زیربار سلطه خدایان دروغین – ابلیس، طاغوت‌ها و هواهای نفسانی- نرود. او در بخش بعدی، پس از تعریف نبوت و معرفی دشمنان آن، به تعهداتی که مسلمانانِ معتقد به نبوت دارند اشاره کرده و فرجام کار پیامبران را پیروزی قطعی بیان می‌کند. در بخش چهارم نیز بعد از تبیین مفهوم ولایت، ابعاد آن از جمله پیوند درونی جامعه اسلامی، نحوه ارتباط با جوامع غیرمسلمان و پیوند میان امام و امت مطرح شده است.
مباحث این کتاب تفسیر موضوعی قرآن به شمار می‌آید.
ویژگی‌ها
سه ویژگی مهم مباحث کتاب در مقدمه سید علی خامنه‌ای این‌گونه بیان شده است:
خارج کردن معارف اسلامی از ذهنیت محض و ناظر بودن آنها به تکالیف عملی و زندگی اجتماعی
مطالعه هماهنگ و پیوسته مسائل فکری اسلام به عنوان اجزای یک مجموعه واحد به منظور استنتاج یک ایدئولوژی کامل و متناسب با زندگی چند بُعدی انسان
استنباط اصول اساسی اسلام از مدارک و متون اصلی دین یعنی قرآن و دوری از سلیقه‌ها و نظرهای شخصی.
از دیگر ویژگی‌های کتاب این موارد نام برده شده است:
ارائه نمایی از اندیشه اسلامی به جهانیان، نه فقط به مسلمانان
ارائه نگاهی جامع از تفکر توحیدی با در نظر داشتن شئون مختلف زندگی بشر
ارائه نگاهی نو به مفاهیم دینی همچون ولایت
هماهنگی مباحث کتاب با سیره سیاسی – مبارزاتی امامان(ع) برای برقراری حکومت اسلامی
توجه کتاب به درد اصلی جوامع بشری و مسلمانان، یعنی ضعف ایمان
آموزش شیوه تدبر و تعمق در قرآن به مخاطبان.
