کتاب فرقه های اسلامی در سرزمین شام در عصر اموی بقلم حسین عطوان و ترجمه حمیدرضا شیخی به رشته تحریر درآمده است.
سرزمین شام از صدر اسلام، محل تجمع و سکونت فِرَق و مذاهب مختلف اسلامی بوده است. هر کدام از این فِرَق اسلامی به نوبه خود در تعیین سرنوشت عالم اسلام، تأثیری بسزا داشته اند. مخصوصاً در دوران امویان که حاکمان ممالک وسیع اسلامی در آن دوران محسوب می شدند. اثر حاضر تحقیقی است کلامی – تاریخی در رابطه با آن دسته از فِرَق اسلامی که در روزگار امویان در مناطق شامات می زیسته اند. مؤلف در این اثر به بررسی حیات فکری در سرزمین شام، از صدر اسلام تا نیمه قرن دوم مبادرت ورزیده، چون فعالیّت فکری شامیان بعد از فتح این سرزمین آغاز می شود و در دوران حاکمیت امویان ادامه می یابد و دامنه آن تا حکومت عباسیان کشیده می شود. وی سعی داشته تا آراء و عقائد مذهبی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی هر یک از این فِرَق را روشن سازد و ریشه ها و خواستگاههای آنان را نشان دهد و برای وصول به این هدف در اخبار مربوط به این فِرَق تتبّع کرده است.
این کتاب حاوی مقدمه و چهار فصل می باشد. فصل اول به فرقه قدریّه اختصاص دارد، در این فصل از ایجاد فرقه قدریّه، منشأ آراء و عقائد این فرقه، نظریات رهبر آن غیلان دمشقی و نیز از موضع گیریها و مخالفتهای قدریّه در برابر امویان و بالعکس گفتگو می شود. در فصل دوم از فرقه جبریّه بحث شده و در آن از جعد بن درهم، رئیس این فرقه در شام، مذهب و آرای او و همچنین مخالفت مرجثه جبریّه با امویان و مبارزه امویان با این فرقه بحث گردیده. در فصل سوم اختصاص به آن دسته از صحابه، تابعین و امویانی دارد که در سلک عبّاد و زهّاد بوده اند و در شام حیات و معیشت داشته اند. و نهایتاً فصل چهارم مربوط به امویان است که در این فصل از نظریه آنان درباره خلافت و ولایتعهدی به تفصیل بحث می گردد و از علل و بوجود آمدن این دو نظریه، بویژه نظریه ولایتعهدی و چگونگی رواج آن سخن به میان می آید و در ادامه مؤلف به بحث از سیاستها و خط مشی های خلفای اموی از معاویة بن ابی سفیان تا هشام بطور خاص و خلفای پس از او بطور عام را مدّنظر قرار داده است.
مؤلف بعد از بررسی فِرَق اسلامی در سرزمین شام در عصر اموی به این نتیجه رسیده که شالوده نهضت فکری در شام، در ظلال فرهنگ اسلامی – عربی و اوضاع سیاسی صدر اسلام و عصر بنی امیه ریخته شد، در عین حال این نهضت تا حدّی از بینشهای مذهبی و فکری ادیان آسمانی و دیگران نیز تأثیر پذیرفت. راههای ورود این تأثیرات به حوزه نهضت مذکور عبارتند از اختلاط و مصاحبه و مباحثه و مجادله مسلمین با دیگران. یهودیان و مسیحیان مسلمان شده و مستعرب. اما با توجه به خفقان حکومت امویان در شام، فِرَق اسلامی چون قَدَریّه و جبریّه، از موضعگیریها و مخالفتهای خود نسبت به امویان دست برنداشتند.
