سید عبدالله شبر در سال ۱۱۸۸ ق. پیش از آن که پدرش سید محمدرضا، نجف را ترک کرده و رهسپار کاظمین شود، به دنیا آمد. محمدرضا شبر دانشوری گرانمایه، پارسایی نیک‌اندیش و عارفی روشن‌بین بود و نزد مؤمنان کاظمیه به «صاحب الدعوه المستجابه» شهرت داشت. او در کردار نیز شخصیتی ممتاز و کم‌نظیر بود. شدت اهتمام آن بزرگمرد به پابرهنگان جامعه چنان بود که گاه جامه‌اش را نزد توانگران شهر گرو می‌نهاد تا تهیدستی را از رنج گرسنگی برهاند.لازم به ذکر است، حسن بن محمد بن حمزه که با ۹ واسطه نسب به چهارمین پیشوای معصوم امام علی بن الحسین علیه‌السلام می‌رساند، «شُبّر» خوانده می‌شد و این لقب، شهرت همه فرزندانش گشت.سید عبدالله شبر اندک اندک رشد کرد و به سال‌های آموزش رسید. پدرش که به چیزی جز کمال فرزند نمی‌اندیشید ضمن آماده‌سازی وسایل دانش‌اندوزی، کودک دلبندش را به بهره‌گیری از لحظه‌های گرانبهای عمر فراخوانده، گفت: فرزندم! اگر حتی یک روز در اندوختن دانش یا به دیگران آموختنش نکوشی و عمر در راهی جز این بگذرانی، استفاده از آنچه در اختیارت نهاده‌ام جایز نیست و راضی نیستم. این سخن چنان در روان سید عبدالله مؤثر افتاد که جز به دانش نمی‌اندیشید و اگر روزی وقت خویش در غیر دانش می‌گذراند، شامگاه بهره‌گیری از سفره پدر را روا نمی‌دانست.سید عبدالله پس از درگذشت پدر و استاد فرزانه‌اش در سال ۱۲۰۸ ق، به پژوهشگر نامور بغداد، سید محسن اعرجی روی آورد و از دریای دانش آن فقیه وارسته سیراب شد. دانش، پرهیزگاری و پژوهش‌های فرزند برومند خاندان شبر چنان چشمگیر بود که فقیهان برجسته‌ای چون سید علی طباطبایی (نویسنده کتاب گرانسنگ ریاض المسائل)، میرزا محمدمهدی شهرستانی، میرزا ابوالقاسم قمی (صاحب کتاب نفیس قوانین الاصول)، شیخ اسدالله کاظمی و … وی را به عنوان فقیهی شایسته ستودند و از اجازه روایت اندوخته‌های خویش برخوردار ساختند.دانشمند شهره جهان اسلام شیخ جعفر کاشف الغطا، چون کتاب گرانقدر «حق الیقین» شبّر را مشاهده کرد، چنان تحت تأثیر مطالب ژرف آن واقع شد که بی‌درنگ قلم برگرفته، در مقدمه به عنوان تقریظ و ستایش چنین نگاشت: «… بی‌تردید چیزی پدید آورده‌ای که فرزانگان را در شگفتی فرو خواهد برد و دانشوران علوم عقلی و نقلی در برابرش فروتنی خواهند کرد. کتابی که نگاشته‌ای گره از مشکلات مسائل می‌گشاید و آن‌ها را با برهان‌ها و گواهان درست ثابت می‌کند. شتاب مکن که بی‌تردید بر بلندترین پله‌های پیشرفت فراز آمده‌ای! آرامتر گام بردار که از مطالب مهم چیزی ناگشوده باقی نمانده است. تو برای دانش شهری بنیاد نهاده، ساختمانش را چنان پی افکندی و بالا بردی که به سینه سپهر رسیده است. البته هیچ جای شگفتی نیست، زیرا تو از خاندانی هستی که بر هفت آسمان فراز آمدند. فرزند بزرگمردی هستی که جایگاه تجلی آفریدگار مصوِر نزدیک شد، به گونه‌ای که میان او و آن تجلی‌گاه تنها به اندازه دو کمان یا کمتر، از نظر معنوی فاصله بوده…». فعالیت‌های اجتماعیاندک اندک آوازه شهرت سید عبدالله شبر همه عراق را فراگرفت. وفات فقیه برجسته سید محسن اعرجى ۱۲۲۷ ق. و در پى آن رحلت مرجع نامور شیعه شیخ محمدجعفر کاشف‌الغطا در ۱۲۲۸ ق، یکباره دل‌هاى مومنان عراق را به سمت آفتاب رخشان کاظمیه پرواز داد. بدین ترتیب دانشمند پارساى خاندان شبر، در آستانه چهل و سومین بهار زندگى مرجعیتى فراگیر یافت.او نیز چون پدر بزرگوارش به تهیدستان عنایتى ویژه داشت. برآوردن نیازهاى نیازمندان، عیادت بیماران و آزادسازى بردگان از کارهاى که با پژوهش و نگارش درمى‌آمیخت و به عنوان ویژگى گرانبهاى شخصیت مرجع نامور کاظمیه در خاطر روشن‌بینان ثبت مى‌شد.سید عبدالله شبر بسیار عابد و زاهد و با تقوا بود. اخلاق و اوصاف حمیده و پسندیده ای داشت. در انجام اطلاعات و عبادات دینی مانند زیارات ائمه، نوافل، زیارت برادران دینی خود و برآوردن حوائج مسلمین بسیار زحمت می کشید و تلاش می کرد.آن فقیه وارسته در کنار پژوهش‌هاى پیوسته به تربیت شیفتگان علوم اهل بیت همت گماشت، که نام برخی از آنان عبارت است از:آیت الله شهید سید علی عاملی آیت الله سید محمد معصوم قطیفی نجفی (متوفی ۱۲۶۰ ق) آیت الله شیخ حسین محفوظ عاملی (متوفی ۱۲۴۶ ق) آیت الله عبدالنبی کاظمی (متوفی ۱۲۵۶ ق) آیت الله شیخ اسماعیل بن شیخ اسدالله التستری الکاظمی‌ (متوفی ۱۲۴۶ ق) آیت الله سید هاشم بن سید راضی اعرجی کاظمی آیت الله محمدرضا زین‌العابدین بن شیخ بهاءالدین (متوفی ۱۲۴۸ ق) آیت الله شیخ احمد بن محمدعلی بلاغی.سید عبدالله شبر، چه بسیار روزها که میان پیروان مؤمنش می‌نشست، گفتارشان را می‌شنید، داوری می‌کرد، پرسش‌هایشان را پاسخ می‌گفت و همراه این کار دشوار، قلم بر کاغذ کشانده، مطالب ژرف فقهی، اخلاقی، قرآنی و اعتقادی را با استدلال‌های متین و مثال‌های روشن بر کرسی اثبات می‌نشاند.شتاب وی در نگارش چنان بود که نویسندگان و منشیان یاری‌گرش هرگز به او نمی‌رسیدند. گاه در مدت چند ساعت کتابی ژرف یا رساله‌ای پرارج می‌نگاشت و آگاهان را در شگفتی فرو می‌برد. روزی یکی از آشنایان وی که از مطالب والای یکی از کتاب‌هایش شگفت زده شده بود، پرسید: این را در چه مدت نگاشته‌ای؟ فقیه بزرگ کاظمیه پاسخ داد: با آغاز شب آغاز کردم و نیمه شب به پایان بردم.میزان نگاشته‌های آن بزرگمرد وارسته چنان بود که شاگردانش او را تنها با حضرت علامه محمدباقر مجلسی قابل مقایسه دانسته، مجلسیِ دوم می‌خواندند. آن طور که حکایت کرده اند، کثرت تألیفات این سید بزرگوار بر اثر عنایت حضرت موسی الکاظم علیه السلام بوده است که در خواب به او قلمی مرحمت کرده و می فرماید: «اکتب و صنّف فانه لایجفّ قلمک حتی تموت؛ بنویس و کتاب پدید آور! همانا قلمت تا هنگام مرگ خشک نخواهد شد». سید می گوید: بعد از آن هر چه می نویسم، از میمنت همان قلم مبارک است.برخی از عناوین کتابهای مرحوم شبر -که بیش از هفتاد عنوان اثر است- عبارتند از:جامع المعارف والاحکام، ۲۰ جلد مصباح الظلام، ۸ جلد المصباح الساطع، ۶ جلد صفوة التفاسیر، ۴ جلد الجوهر الثمین فی تفسیر القرآن المبین، ۲ جلد روضة العابدین، ۲ جلد مصابیح الانوار فی حل مشکلات الاخبار، ۲ جلد البرهان المبین فی فتح ابواب علوم الائمه المعصومین جامع المقال فی معرفة الرواة والرجال حق الیقین فی معرفة اصول الدین الدرر المنثوره والمواعظ المأثوره عن الله تعالی والنبی والائمه الطاهرین علیهم‌السلام والحکما الاخلاق والانوار اللامعه فی شرح الجامعه تفسیر القرآن الکریم: دکتر حامد حفنی داود، استاد ادبیات عربِ دانشکده قاهره در مقدمه کتاب شریف تفسیر القرآن می گوید: …از اینجا توان فراوان، فزونی اطلاعات، دقت، مهارت و ممارستی که سید عبدالله شبر در این فن بلندمرتبه و مهم (تفسیر) بدان دست یافته، درمی‌یابیم… زیرا او در تفسیرش، دقت در رساندن معنا و اختصار در عبارت را به گونه‌ای بسیار دقیق، گرد آورده است.مرحوم سید عبدالله شبر، مرجع نامور شیعه، سرانجام پس از ۵۴ سال دانش‌اندوزی، تدریس، پژوهش و نگارش، در ماه رجب ۱۲۴۲ ق. دار فانی را وداع گفت. پیکر مطهرش در کاظمین، در کنار آرامگاه پدرش به خاک سپرده شد

دانلود متن کتاب این درس

كتاب اخلاق شبر، مشتمل بر يك مقدمه و چهار ركن (به‌ترتيب شامل ۱۰، ۱۳، ۱۴ و ۱۴ باب و برخى از ابواب، حاوى چندين فصل) است. شيوه مؤلف در طرح مباحث اين است كه آيات مربوطه را در ابتداى بحث آورده و روايات را گاهى لابه‌لاى مطالب و گاهى مقدم بر آنها به‌عنوان دليل و شاهد ذكر مى‌كند.درباره محتوا و ويژگى‌هاى اين اثر، نكات زير قابل توجه است: مقدمه كتاب، شامل سه فصل مى‌باشد. نويسنده در اين مقدمه، نخست، رواياتى را دال بر ستايش خوش‌خلقى و نكوهش بدخلقى، نقل مى‌كند، سپس به بيان معناى واژه خُلق و چگونگى تهذيب اخلاق مى‌پردازد، آنگاه اين گمان را كه تغيير و تهذيب اخلاق، ممكن نيست همراه با ادله آن، نقل و نقد مى‌كند نويسنده در ركن اول، در ضمن ده باب، به بيان اسرار عبادات پرداخته و از طهارت، نماز جمعه، نماز عيدين، نماز آيات، قرائت قرآن، آداب دعا، اسرار زكات، اسرار روزه و اسرار حج و زيارت نبى(ص) و مشاهد مشرفه سخن گفته است. در بحث طهارت، ابتدا از نيت و ارزش آن بحث كرده و سپس طهارت ظاهرى را مقدمه طهارت باطنى ذكر مى‌كند و طبق شيوه خويش، رواياتى در تأييد و توضيح آنها بيان مى‌دارد. در بحث قرائت قرآن، اهميت مكالمه عبد و مولا را ذكر كرده و براى قارى قرآن سه چيز را ضرورى مى‌شمارد: ۱. قلب خاشع؛ ۲. بدن فارغ؛ ۳. محل خلوت. در بحث آداب دعا نيز شرط مهم استجابت را توجه قلب به مبدأ اعلى ذكر مى‌كند و ذكر حاجت و با تمام وجود به خدا روى آوردن و تسليم او بودن را لازم مى‌شمارد. در اسرار زكات، راز وجوب زكات و انفاق مال را آزمايش بنده ذكر كرده است. در اسرار روزه، بعد از ذكر رواياتى در اهميت آن، مى‌گويد: اگر در روزه فائده‌اى جز ترقى از لذائذ نفس حيوانى به قله همسانى با ملائكه روحانى نبود، براى فضل و برترى روزه كافى بود. اينكه از ميان تمام عبادات، روزه به خدا اختصاص داده شده، درحالى‌كه همه عبادات براى خداست، همانند نسبت دادن كعبه به خودش در روى زمين، محبوبيت و فضيلت آن را نشان مى‌دهد. نويسنده با نقل از ابوحامد، روزه‌دارى را به سه درجه تقسيم كرده و روزه قلب از همت‌هاى پست و افكار دنيوى و بازداشتن آن از غير خدا را تأكيد مى‌كند. در بيان اسرار حج و زيارت نبى اكرم(ص) و مشاهد متبركه، فراغت قلب از اشتغالات غير خدايى و توكل بر خدا و تسليم قضا و قدر او بودن و لباس صدق و صفا پوشيدن و خضوع را پيشه خود كردن و غير ذكر خدا را بر خود حرام كردن و لبيك صادقانه سر دادن و بر پيمان بندگى تا قيامت پايدار ماندن را، مهم و لازم شمرده و خلوص را شرط اين سفر معرفى مى‌كند كه بايد خود را از ديون و ناپاكى‌ها و مظالم پاك ساخته و سفر آخرت را به ياد آورد نويسنده در ركن دوم كه درباره عبادات است، در ضمن سيزده باب، از حقوقى، همانند حقوق دوستان و برادران، حقوق مسلمان و مؤمن، حقوق همسايگى، حقوق خويشان و نزديكان، حقوق پدر و مادر و فرزند و… و نيز از عزلت و مخالطه سخن مى‌گويد. وى باب اول را به نقل رسالة الحقوق امام چهارم(ع) اختصاص داده است. از جمله بحث‌هاى اين ركن، الفت و برادرى است؛ همان نعمتى كه خداوند در اهميت آن مى‌فرمايد: «لو أنفقت ما في الأرض جميعا ما ألفت بين قلوبهم و لكن الله ألف بينهم» در ركن سوم، در ضمن چهارده باب، از «مهلكات»؛ يعنى خلق و خوهاى پست كه زهرهاى كشنده و نابودكننده دينند، سخن به ميان آمده است؛ خلق و خوهايى همچون: حقد، حسد، ريا، كبر و… ركن چهارم، در ضمن چهارده باب، به عوامل رشد انسان (منجيات) اختصاص دارد؛ عواملى همچون: توبه، صبر، رضايت به قضا، شكر، خوف و رجا، زهد، محبت خدا، يقين، توكل، صدق و اداى امانت، محاسبه و مراقبه، تفكر و تدبر، ياد مرگ و كوتاهى آرزو و آرزوى دراز مؤلف در بحث توبه، ابتدا حقيقت توبه را كه معنايى است سامان‌يافته از سه چيز متوالى (علم و حال و فعل) توضيح داده، سپس وجوب و ارزش توبه را با استناد به آيات و روايات تبيين كرده، بعد فوريت آن را در تمامى حالات با ادله ذكر نموده و دو شرط لازم را براى پذيرش توبه (محو آثار گناهان با طاعات و عدم فاصله زمانى بين گناه و توبه) بيان كرده و در ادامه بحث، اقسام گناهانى را كه بايد از آنها توبه كرد و عوامل تبديل گناه صغيره به كبيره و تجزيه توبه (توبه از بعضى گناهان) را مورد بحث قرار داده است خصوصياتى كه در كتاب «الأخلاق» وجود دارد، در كمتر كتابى به چشم مى‌خورد؛ چراكه همراه با شيوايى قلم و سلامت كلام، بدون آنكه مبحثى را طولانى كند، عمده مسائل لازم را در عباراتى خلاصه و دلچسب جمع مى‌نمايد. مرحوم شبر در تطبيق كتاب خويش با ديگر كتب اخلاقى چنين به نظر مى‌رسد كه بيش از هر چيز تحت تأثير «إحياء العلوم» غزالى بوده است؛ چنان‌كه در بسيارى از مباحث، عين عبارت «احياء العلوم» را نقل كرده است و مى‌توان گفت نوشته مرحوم شبر، خلاصه‌اى اصلاح‌شده از كتاب غزالى است.

دانلود متن شروح این درس