با نزدیک شدن به زمان بهره برداری از مسجد عظیم «ابوب سلطان» در شهر استراسبورگ فرانسه بحثها درباره نقش مالی و اهداف فرهنگی این پروژه بالا گرفته است، به طوری که برخی نمایندگان پارلمان اروپا نسبت به شفافیت مالی و اهداف پشتپرده آن ابراز نگرانی کردهاند.
خبرگزاری شبستان، گروه بینالملل؛ در حاشیه شهر استراسبورگ، تنها شش کیلومتر دورتر از پارلمان اروپا، مسجدی در حال ساخت است که قرار است پس از تکمیل، عنوان «بزرگترین مسجد قاره اروپا» را از آن خود کند. این بنا که به نام «ایوب سلطان» شناخته میشود، از چند سال پیش با حمایت نهادهای اسلامی فعال در اروپا آغاز شد و ظرفیت آن برای چهار هزار نمازگزار در نظر گرفته شده است.
ساخت این مسجد که نماد شکوه فرهنگی مسلمانان در قلب اروپا معرفی میشود، از همان ابتدا با حمایتهای مالی قابلتوجهی همراه بود؛ از جمله بیش از ۳۲ میلیون یورو از سوی انجمنهای اسلامی و حدود ۲.۵ میلیون یورو کمک از قطر. طبق اطلاعیه رسمی وبسایت پروژه، منابعی از مراکش، کویت و عربستان نیز در قالب کمکهای خیریه به این طرح اختصاص یافته است.
اما همین تنوع منابع مالی و نبود شفافیت کافی در فرایند نظارت، سبب شده تا پروژهای مذهبی به موضوعی سیاسی بدل شود.
گزارش اطلاعاتی و هشدارها
در ماه ژوئیه گذشته، سازمان اطلاعات فرانسه گزارشی تحت عنوان «اخوانالمسلمین و اسلام سیاسی در فرانسه» منتشر کرد که در آن نام یکی از نهادهای حامی پروژه، یعنی جنبش «میلی گوروش» (Millî Görüş) به میان آمده بود. در این گزارش، این جنبش بهعنوان یک سازمان اسلامگرای قدرتمند و متمرکز در سطح اروپا توصیف شده است که ریاست آن را کمال ارگون برعهده دارد؛ شخصیتی که بنا بر گزارشها روابط نزدیکی با مقامات ترکیه دارد.
بر اساس این سند، «میلی گوروش» در دهههای گذشته با الهام از اندیشههای اخوانالمسلمین، شبکهای از مساجد، مدارس و انجمنهای فرهنگی را در سراسر اروپا ایجاد کرده و در مواردی با نهادهای دینی رسمی ترکیه نیز همکاری داشته است.
بزرگترین مسجد اروپا زیر سایه مناقشه سیاسی
صدای اعتراض از پارلمان اروپا
در میانه ساخت این بنا، ایزابلا توواگلیری، نماینده پارلمان اروپا از ایتالیا، با انتشار ویدئویی در برابر مکان ساخت مسجد، نگرانی خود را علنی کرد و گفت: این پروژه تنها یک مکان عبادی نیست؛ بلکه طرحی سیاسی است که هدف آن شکل دادن به چهرهای جدید از اسلام در اروپا است. در حالیکه اروپا با چالش همگرایی فرهنگی روبهروست، نباید اجازه دهیم مراکز مذهبی از نظارت قانونی خارج شوند.
توواگلیری در ادامه افزود: این مسجد در زمینی خارج از کنترل مستقیم دولت ساخته میشود و حتی کامیونهای حمل مصالح آن، همگی با پلاک کشورهای دیگر تردد دارند. چنین جزئیاتی نمیتواند نادیده گرفته شود.
وی هشدار داد که گسترش ساختوسازهای مذهبی بدون شفافیت مالی، میتواند به تقویت جریانهایی منجر شود که هدفشان نه ادغام اجتماعی، بلکه جدایی فرهنگی است.
واکنش مقامهای محلی و شورای شهر
در سال ۲۰۲۱ شورای شهر استراسبورگ به ریاست «ژان بارسقیان» از حزب سبزها، تصمیم گرفت مبلغ ۲.۵ میلیون یورو نیز از بودجه شهرداری به این پروژه اختصاص دهد؛ اقدامی که موجی از انتقادها را در میان احزاب مخالف برانگیخت. آنان معتقد بودند که این حمایت مالی، برخلاف روح قانون ۱۹۰۵ فرانسه است که جدایی دین از دولت را تضمین میکند.
اما شهردار استراسبورگ پاسخ داد که قانون ۱۹۰۵ در منطقه آلزاس-موزل اعمال نمیشود و بر اساس موافقت نامه خاص این ناحیه، دولت محلی میتواند در صورت نفع عمومی از ادیان مختلف حمایت کند.
با این حال، در نوامبر ۲۰۲۲ دادگاه اداری استراسبورگ این تصمیم را لغو کرد و اعلام نمود که شهر پیشتر دارای مسجد بزرگ دیگری است و نیازی به تخصیص بودجه عمومی به پروژهای جدید نیست.
نگاهی به گسترش میلیگوروش در اروپا
جنبش میلیگوروش نخستینبار در دهه ۱۹۶۰ به ابتکار نجمالدین اربکان، نخستوزیر پیشین ترکیه، پایهگذاری شد. این جریان با تأکید بر حفظ هویت دینی مسلمانان در غرب، مجموعهای از مراکز فرهنگی و مساجد را در کشورهای مختلف اروپا تأسیس کرد. بر اساس آمار سال ۲۰۱۲، این سازمان بیش از ۵۰۰ مسجد و مرکز فرهنگی در 11 کشور اروپایی اداره میکرد.
با این حال، برخی نهادهای امنیتی اروپا نسبت به فعالیتهای این شبکه ابراز نگرانی کردهاند.
در آلمان نیز اداره اطلاعات فدرال هشدار داده است که میلیگوروش در حال توسعه زیرساختهای خود برای تربیت نسل جدیدی از جوانان بر اساس قرائت خاصی از اسلام است.
بزرگترین مسجد اروپا زیر سایه مناقشه سیاسی
قطر و کشورهای خلیج فارس؛ نقش در تأمین بودجه
در کنار منابع مالی داخلی اروپا، کمکهای خارجی نیز بر پیچیدگی موضوع افزوده است. قطر ۲.۵ میلیون یورو به پروژه مسجد ایوب سلطان اختصاص داده و به گفته مسئولان پروژه، کمکهایی از مراکش، کویت و عربستان نیز دریافت شده است. این مسئله باعث شده برخی کارشناسان نسبت به جهتگیری فرهنگی مسجد و احتمال تأثیرگذاری سیاسی این کشورها ابراز تردید کنند.
در سال ۲۰۲۱ دولت فرانسه منشوری را برای ساماندهی فعالیتهای اسلامی در کشور تدوین کرد. این منشور بر لزوم احترام به نظم عمومی، رد خشونت، و تعهد به قوانین جمهوری تأکید دارد. اما انجمن میلیگوروش از امضای آن خودداری کرد؛ اقدامی که از سوی دولت فرانسه «نشانهای از عدم شفافیت فکری» توصیف شد.
مخالفتها و نگرانیهای فزاینده
نمایندگان دیگری از پارلمان اروپا، از جمله سیلویا ساردونه از ایتالیا، نیز به جمع معترضان پیوستهاند. وی میگوید که در شهری که بیش از ۲۷ مسجد رسمی و چندین مرکز غیرقانونی فعالیت دارد، ساخت عبادتگاهی دیگر نه نشانه ادغام، بلکه نشانه افراط در جداسازی فرهنگی است.
ساردونه می گوید که 10 درصد از افرادی که در پروندههای مرتبط با تروریسم در فرانسه ثبت شدهاند، از منطقه آلزاس و استراسبورگ هستند؛ موضوعی که نگرانیها را نسبت به رشد افراطگرایی در این منطقه افزایش داده است.
اگرچه سازندگان مسجد ایوب سلطان تأکید دارند که هدفشان «ایجاد فضایی معنوی برای گفتوگو میان فرهنگها» است، اما حجم عظیم سرمایهگذاری و ارتباط آن با شبکههای فراملی موجب شده این بنا فراتر از یک پروژه معماری تلقی شود.
اکنون پرسش اصلی در برابر دولتهای اروپایی این است که چگونه میتوان میان آزادی دینی و حفظ امنیت فرهنگی و سیاسی تعادل برقرار کرد؟
مسجد ایوب سلطان، خواه نماد همزیستی دینی باشد یا ابزار نفوذ ایدئولوژیک، به هر حال آینهای از چالش بزرگ قاره اروپا در مواجهه با اسلام معاصر است.
