در حدود ۱۳۱۸ نجف، حدود ۱۳۸۰ ش
آیت اللّه محمد علی انصاری مالستانی در ورس بدنیا آمده، پدرش که اصالتاً از قریۀ «منار» دایه (اجرستان) ولایت غزنی است، در زمان یورش عبدالرحمان خان به مالستان و اشغال منطقه و استقرار یافتن پشتون‌ها در آنجا، مسکن اصلی خود را ترک و به سمت دایزنگی فرار کرده و در نزدیکی ورس ساکن می‌شود. آیت اللّه محمد علی مالستانی مقدمات علوم اسلامی را در همانجا آموخت، خانوادۀ وی حدود ۱۶ سال در ورس اقامت کرده، سپس عازم هرات شدند.
سفر به ایران و عراق
آیت اللّه محمد علی انصاری مالستانی به همراه خانواده، بعد از شش ماه توقف در شهر باستانی هرات، وارد ایران شده و در فریمان و مشهد رضوی رحل اقامت می‌افکند. پس از آن، خانواده مرحوم انصاری مالستانی راهی کشور عراق می‌شود، ولی قبل از رسیدن به نجف اشرف در شهر «خانقین»، پدر محمدعلی دعوت حق را لبیک گفته و به رحمت ایزدی می‌پیوندند. در عین حال، محمد علی و بقیۀ خانواده وارد کربلای معلی شده و بعد از مدتی اقامت در آن شهر مقدس، عازم نجف اشرف شده و در آنجا ساکن می‌شوند. محمدعلی انصاری با تشویق و کمک برادر، مشغول فراگیری علوم دینی شده و سطوح عالیه و خارج فقه و اصول را از محضر فرزانگان و بزرگان آن عصر نجف، چون آیات عظام؛ سید ابراهیم اصطهباناتی، شیخ حسین حلی، سید ابوالحسن اصفهانی، مرحوم مامقانی، و محمدحسین کاشف الغطاء استفاده نموده و اجازۀ اجتهاد را از این اساتید کسب می‌کند. آیت اللّه محمدعلی انصاری مالستانی، در نجف اشرف، با مرحوم آیت اللّه مدرس افغانی هم دوره بوده، به خاطر تشابه اسمی و از جهت اینکه آیت اللّه مالستانی از نظر سنی و از نظر جثه، بزرگتر از مرحوم علامۀ مدرس بوده، به محمدعلی بزرگ و مرحوم مدرس افغانی، به محمدعلی کوچک مشهور می‌شود.
سفر به مشهد مقدّس
آیت اللّه انصاری مالستانی، با مشورت بعضی از علما و بزرگان، بنا به درخواست خاوری‌های خراسان به آنجا سفر کرده و در ایستگاه راه آهن مشهد مقدس مورد استقبال اقشار مختلف مردم شهر مقدس مشهد و نواحی آن قرار گرفت. وی بنا به درخواست مردم شهرستان‌های اطراف مشهد مقدس و به همراه روحانیان سرشناس و بزرگان ایل خاوری، مانند حجج اسلام عابدی، اصغری، محمد یوسف ابقری، براتعلی حیدری و دیگران از مناطق مختلف فریمان، چناران، پساکو و دیگر مناطق اطراف مشهد مقدس دیدن نموده و با مردم این نواحی از نزدیک دیدار و با آنها آشنا شد. بنا به تقاضای روحانیون و مردم آنجا که خواستار چاپ رسالۀ عملیۀ ایشان بودند، ایشان با این درخواست موافقت کرده و رسالۀ عملیه اش را با نام «مصباح الأنام فی مسائل الحلال والحرام»، بخش عبادات، در سوم شعبان سال ۱۳۷۳ ق، در مطبعۀ شرکت چاپخانۀ خراسان منتشر کرد. ایشان در هنگام سکونت در مشهد مقدس امامت جماعت یکی از صحن‌های حرم مطهر رضوی را بر عهده داشت. متأسفانه حضور آیت اللّه مالستانی در خراسان زیاد نبود. شور و شوق، حمایت‌ها و استقبال‌هایی که در اوایل ورود ایشان وجود داشت، جای خود را به اختلاف ودو دستگی داد. عده ای در اجتهاد وی تشکیک کرده و این مسئله را علت مخالفت خود قلمداد کردند، عده ای دیگر، مسائل قومی و منطقه ای را بهانه قرار دادند. عده ای از بزرگان خاوری مشهد، نزد آیت اللّه میلانی از مراجع تقلید که ریاست حوزۀ علمیۀ خراسان را به عهده داشت رفته و از اجتهاد آقای انصاری مالستانی پرسیدند. مرحوم آیت اللّه میلانی ضمن تأیید اجتهاد آیت الله مالستانی، به بزرگان خاوری فرموده بود که: اگر از ایشان تقلید کنید، حکمش نیز ساده است. وفات این اختلافات و دو دستگی میان روحانیان و مردم باعث شد که آیت اللّه انصاری مالستانی از اقامت در خراسان چشم پوشی کرده و دوباره به نجف اشرف مراجعت کند. ایشان تا آخر عمر در نجف به سر برد و در آن شهر مقدس هم وفات کرد. پیکر آیت اللّه مالستانی، با شکوه تمام در نجف، تشییع و در حجرۀ ۵۳ حرم مطهر مولایش امیرالمؤمنین (علیه السلام) به خاک سپرده شد.
آثار
بعضی از تألیفات آیت اللّه مالستانی که در ایران و نجف به چاپ رسیده است به قرار ذیل است:
۱. تقریرات درس‌های خارج اصول در دو جلد؛
۲. ارشاد الفحول فی قواعد الاصول؛
۳. رسالۀ عملیه با نام «مصباح الأنام فی مسائل الحلال و الحرام».
