پیش از این متذکّر شدیم که شیخ ابوجعفر طوسی در رجال خود او را جزء اصحاب حضرت هادی و عسکری علیهماالسّلام ذکر کرده ، این مطلب که اکنون در رجال شیخ موجود است قطعاً اشتباه شده زیرا عبدالعظیم راوی حضرت رضا و جواد علیهماالسّلام نیز بوده و گویا نسخه های رجال مغلوط و در آنها تصرفات و اشتباه کاریهائی شده است ، ما اکنون این موضوع را ذیلاً تشریح نموده و روشن خواهیم ساخت .
اوّلاً – طبق حدیثی که در اختصاص شیخ مفید نقل شده حضرت عبدالعظیم محضر مبارک حضرت رضا علیه السّلام را درک کرده و از وی روایت میکند ، از این حدیث پیداست که وی مورد علاقه و اطمینان آن بزرگوار بوده و نهایت احترام و موقعیت را در نزد آن جناب داشته ، از لحن این روایت معلوم است که عبدالعظیم در این موقع که در خدمت امام علیه السّلام بوده مرد موقر و جا افتاده ای بوده ، و حضرت رضا اعتماد کاملی به او داشته ، ما این روایت را که متضمن پیام آنحضرت برای شیعیان است در باب اخبار حضرت عبدالعظیم آورده ایم مراجعه شود .
ثانیاً – حضرت عبدالعظیم راوی هشام بن حکم است و روایت او در کافی از هشام آمده و هشام هم در سال 198 وفات نموده – یعنی قبل از حضرت رضا علیه السّلام از دنیا رفته – این هم مؤید است که عبدالعظیم در زمان امام رضا زندگی میکرده و در عداد روات حدیث و مشایخ بوده است .
ثالثاً – عبدالعظیم حسنی از راویان حضرت جواد است و اخبار فراوانی از این بزرگوار روایت کرده است و روایات او را از آنجناب در باب خود آورده ایم و همچنین از حضرت هادی هم احادیث بسیاری را نقل کرده است .
رابعاً – او در زمان حضرت عسکری در قید حیات نبوده و روایت معروف که در باب فضیلت زیارت او نقل شده صریح است که وی از دنیا رفته بوده است .
خامساً – در میان اخبار و روایات حضرت عبدالعظیم حدیثی از حضرت امام حسن عسکری وجود ندارد و اگر او خدمت آنجناب رسیده بود قطعاً از او روایت و حدیثی نقل میکرد .
بطوریکه قبلاً یادآوری کردیم نسخه های رجال شیخ با یکدیگر اختلاف دارند ، در بعضی از نسخه ها از حضرت امام حسن عسکری ذکری بمیان نیامده و بجای او از حضرت جواد علیه السّلام نام برده شده ، قطعاً باید چنین باشد زیرا در امالی شیخ حدیث عبدالعظیم از حضرت أبوجعفر جواد آمده ، چگونه شیخ أبوجعفر که خود از محدّثین بزرگ و فقهای عالیقدر است ، و به حالات روات و مشایخ شیعه معرفت کامل دارد از این موضوع غفلت کند ؟! پس بنابراین مسلّم است که نسخه های رجال او درهم ریخته و از طرف کتاب و نساخ تغییرات و تصرفاتی شده .
آنچه از مطالعه حالات عبدالعظیم و تحقیق در اخبار و روایات او ، و تعمّق درباره مشایخ اجازه وی بدست می آید این است که او زمان چهار تن از ائمّه علیهم السّلام را درک نموده .
اوّل – حضرت موسی بن جعفر علیهماالسّلام ، قطعاً عبدالعظیم در زمان آنحضرت در قید حیات بوده و با عده کثیری از اصحاب آنحضرت معاشرت داشته ولیکن محضر او را درک نکرده ، و هیچ گونه دلیلی که مؤیّد ملاقات او با حضرت کاظم علیه السّلام باشد در دست نیست .
دوّم – حضرت رضا علیه السّلام – در این مورد روایتی در اختصاص هست که آن جناب سفارش و پیامی توسط عبدالعظیم حسنی برای شیعیان و موالیان خود فرستاده .
سوّم – حضرت جواد علیه السّلام – احادیث و روایتهای او از آنجناب فراوان است ، از این اخبار معلوم می شود که آنحضرت علاقه زیادی به عبدالعظیم داشته ، و به او اظهار اعتماد و اطمینان میکرده .
چهارم – حضرت هادی علیه السّلام – حضرت عبدالعظیم خدمت این بزرگوار رسیده و عقائد مذهبی خود را به محضر مقدّس او عرضه داشته و آن جناب هم معتقدات او را تصدیق و تأیید نموده است .
