تفسیر امام حسن عسکری(ع)، از تفسیر روایی امامیه، متعلق به قرن سوم هجری. در این تفسیر برخی آیات، تأویل شده و بیشتر تأویلها درباره معجزات پیامبر(ص) و امامان شیعه است. به اسباب نزول آیات، کمتر توجه شده، گرچه به مصادیق آیات اشاره شده است و مباحث صرفی و نحوی و بلاغی وجود ندارد. سلسله سند روایت کتاب نشان میدهد که نقل این تفسیر در میان محدّثان و فقهای قم در قرن چهارم و پنجم متداول بوده است. متن این تفسیر تا پایان آیه ۲۸۲ سوره بقره موجود است.
ویژگیها
این تفسیر با بیان روایاتی راجع به فضائل قرآن و تأویل و آداب قرائت قرآن آغاز شده و با ذکر احادیثی مشتمل بر فضائل اهل بیت(ع) و مثالب دشمنان اهلبیت(ع) ادامه یافته است. بحثهای متعددی نیز درباره سیره نبوی، به خصوص راجع به مناسبات پیامبر اسلام(ص) و یهودیان، مطرح شده است. در مجموع، در این تفسیر ۳۷۹ حدیث آمده است. بیشتر روایات طولانی و مفصّل است، به طوری که گاه یک روایت چندین صفحه را دربرمیگیرد و به همین جهت، در برخی موارد ساختار روایی از بین رفته است. در برخی روایات نیز آشفتگی وجود دارد.
در این تفسیر برخی آیات تأویل شده و بیشتر تأویلها درباره معجزات پیامبر(ص) و امامان(ع) است. در این تفسیر به اسباب نزول آیات کمتر توجه شده، گرچه به مصادیق آیات اشاره شده است. مباحث صرفی و نحوی و بلاغی نیز در این تفسیر وجود ندارد.
تفسیر آیات غالباً با شرح و توضیح مفاهیم آیه آغاز، و پس از آن روایاتی از معصومین(ع) در تفسیر آیات ذکر شده است. در مواردی نیز روایات شأن نزول با بخش تفسیری آیه در هم آمیخته است. معنای شیعه، معنای رافضی، تقیه، فضایل برخی از صحابه از جمله خبّاب بن ارّت و عمار بن یاسر، بخشی از موضوعاتی است که در این تفسیر در حاشیۀ تفسیر آیات ذکر شدهاند. برخی از نکات تفسیری از جمله تفسیر شجرۀ ممنوعه به شجرۀ علم محمد(ص) و اهل بیت(ع) ایشان از اختصاصات این تفسیر است.