دین اسلام تشکیلاتی ترین سیستم موجود را در مقایسه با قدیمی ترین احزاب و تشکل ها در کل تاریخ جهان داراست و شاید علت رشد و بالنده بودن دین اسلام در میان تمامی ادیان همین مطلب است. براستی کدام تشکل را در تاریخ بقری سراغ دارید زمینه که نه تنها گردهمایی سالانه یا ماهانه و یا هفتگی که تجمع روزانه پیروان خود فراهم کند و جالب تر آن که در یک شبانه روز پنج بار و حداقل سه بار افراد را در کنار هم جمع کند. آری اسلام قوی ترین سیستم فراخوانی جمعیت را با کم هزینه ترین شکل ممکن فراهم کرده است؛ با مسجد و نماز اگر احزاب بزرگ دنیا با هزینه های گزاف به خود می بالند که توانسته اند. جمعی بزرگ از هواداران خود را در طول یکسال یک بار جمع کنند؟ آن هم بدون آن که اطمینان به جلب رضایت همه هواداران خود داشته باشند. در دین اسلام به سهولت این اجتماع میلیونی بیروان، غالباً بیش از یک بار در شبانه روز در مساجد اتفاق می افتد. آیا به راستی من و شما با خود لحظاتی به این خاستگاه عظیم قدرت الهی اندیشیده ایم؟ آیا بخاطر می آوریم که بیشترین حرکت های توده ای و بسیج مردم در انقلاب عظیم اسلامی از همین مساجد سرچشمه گرفته است؟ آیا در دوران پس از انقلاب به جایگاه مهم مساجد و نقش چشمگیر این مکان های مقدسی در هدایت توده ها و هماهنگی آنها با آرمانهای انقلاب استفاده شایان و مناسب را برده ایم؟ آیا به جایگاه مساجد این خانه های خدا روی زمین بهای لازم را داده ایم؟ در حدیث قدسی آمده است. الا ان بيوتي في الأرض المساجد تضىء لأهل السماء كما تضى النجوم لأهل الأرض……. آگاه باشید که خانه های من در روی زمین مساجد است. آنها برای اهل آسمان همچنان می درخشند که ستارگان برای اهل زمین پرتوافشانی می کنند. آری براستی مساجد، خانه های خداوندی در روی زمین اند و همواره اجازه داده از این خانه ها و نام خداوند در سراسر گیتی بلند باشد و مشعل های هدایت الهی از این مکانها به سراسر جهان نور افشانی نماید. مسجد موضوعی است که از جهات گوناگون در گذر زمان مورد توجه همه مسلمانان بوده است. معماران بزرگ با تمام وجود سعی بر برافراشتن بناهایی ماندگار در تاریخ امت اسلامی از خود داشته اند و امروز در سرزمین های اسلامی مساجدی با قدمت هزار ساله و بیشتر را میتوان جست. از حیث تحولات اجتماعی می توان گفت: هیچ حرکت و تحولی را در سرزمین های اسلامی نمی توان یافت که مسجد در آن نقش نداشته باشد. از منظر فقه کمتر موضوعی را می توان یافت که به اندازه مسجد مورد اهتمام فقها قرار گرفته باشد. کمتر منابع فقهی را میتوان یافت که به نحوی متعرض مسایل مربوط به مساجد نشده باشد. احکام فقهی مسجد به چند قسمت تقسیم می شود. الف: احکام مربوط به خود مسجد در ذیل این عنوان به بررسی مسایلی می پردازیم که عمدتاً به نفس مسجد ارتباط دارد و به پرسش های ذیل پاسخ داده می شود. ۱ – آیا احکام پنجگانه تکلیفی (واجب) مستحب، مباح، مکروه و حرام) در مورد مساجد صادق است؟ ۲ – چه مکانی قابلیت مسجد شدن را دارد؟ ب احکام مربوط به سازندگان و مدیریت مساجد نخستین گام برای ساخت (مسجد) آن است که فردی با اموال خود بنای مسجدی را به عهده بگیرد. در این راستا این فرد باید با انگیزه خداجویی و قصد قربت مکانی را به قصد مسجد وقف نماید. گام بعدی اداره و محافظت و مدیریت این مسجد است. طبیعتاً اینجا پرسش هایی مطرح است. ۱ – چه کسی حق دارد امسجدی را بسازد؟ – مالی که صرف تهیه مسجد میشود چه شرایطی را باید داشته باشد؟ چه کسانی حق دارند اداره مسجد را به عهده گیرند؟ ۴- آیا احکام پنجگانه تکلیفی در مورد این افراد قابل انطباق است؟ ج احکام فقهی مربوط به استفاده کنندگان از مساجد. هر چند واقف مسجد را وقف عام قرار داده و به حسب ظاهر همگان می توانند از مساجد استفاده کنند. اما وقف عام و مکان عمومی بودن مساجد مانع از آن نمی شود که شرع مقدمی شرایطی را برای ورود به آنجا در نظر گرفته باشد. در این بخش به پرسشهای زیر پاسخ داده می شود. ۱ – چه کسانی مجاز هستند به مساجد داخل شوند؟ – چه کسانی از ورود به مساجد ممنوع هستند؟ آیا اهل کتاب هم میتوانند از مساجد استفاده کنند؟ آیا مشرکان و کفار حق ورود به مساجد را دارند؟ د احکام مربوط به کارکردهای مساجد. مسجد چون یک وسیله است ، لذا کارکردهای خاص خود را دارد. البته با توجه به فلسفه وجودی مساجد در اسلام بدیهی است که هر گونه کارکردی از مساجد را انتظار نداشته باشیم. به عبارت دیگر مسلم است که در جهت انجام و اهداف حرام، مساجد را نباید بکار گرفت. اما سایر احکام پنجگانه تکلیفی را در کار کرد. مساجد می توان مشخص ساخت در این بخش سؤال های ذیل پاسخ داده می شود. ۱ – کاربردهای واجب در مورد مساجد کدام است؟ ۲ – چه کارهای مستحبی از طریق مساجد قابل اجراست؟ – آیا انجام هرگونه کار مباحی را در مساجد می توان انتظار داشت؟ ۴- کارهایی که انجام آن از طریق مساجد مکروه شمرده می شود کدام است؟ این نوشتار به عنوان متن آموزشی برای امامان جماعت مساجد تدوین شده است. در این جا لازم است از پدید آورنده این اثر گرانسنگ حجه الاسلام والمسلمین دکتر عبدالله امیدی فرد تشکر و سپاسگزاری نماییم و توفیقات روز افزون ایشان را از درگاه حضرت احدیث جل و علا خواستاریم.
