حدیث سحرگاهان از مجموعه در قلمرو اندیشه امام موسی صدر است که گفتارهای تفسیری ایشان را در سحرگاهان ماه مبارک رمضان در رادیو لبنان بیان دربر دارد.
با توجه به اینکه این سخنرانی‌ها در آخرین سال‌های حضور امام موسی صدر در لبنان ایراد شده است، به نوعی عصارهٔ اندیشه و فکر امام موسی صدر در زمینه‌های مختلف و انعکاس و خلاصهٔ معرفت وجودی امام موسی صدر است.
درباره کتاب حدیث سحرگاهان
حدیث سحرگاهان دومین جلد از مجموعه گفتارهای تفسیری امام موسی صدر است که برای نخستین بار به فارسی منتشر می‌شود. این جلد شامل دو بخش است: نخست، تفسیر آیات برگزیده‌ای از سوره‌های بلند قرآن کریم که تلاش شده است حتی‌الامکان به صورت موضوعی تقسیم‌بندی شود و دوم، تفسیر برخی از سور قصار قرآن کریم. این کتاب ترجمهٔ کتاب احادیث السحر است که در سال ۱۹۹۹ در بیروت منتشر شده است و افزون بر مطالب آن کتاب، حدود بیست بخش از متون نویافته نیز در این کتاب گنجانده شده است.
متن این تفسیرها از نوارهای صوتی پیاده شده است و با نسخه‌های متعددی که به مرور زمان به دست آمده، تکمیل شده و تطبیق داده شده است. با این حال، بخش‌هایی کوتاه از سخنان امام موسی صدر در این نوارهای صوتی مفهوم نبوده یا جاافتادگی داشته که در متن کتاب با علامت […] مشخص شده است.
همچنین در این کتاب، و در مقایسه با چاپ قبلی، متن کامل یکی از جلسات تفسیری امام موسی صدر که اخیراً در لبنان به چاپ رسیده است؛ ترجمه و به کتاب اضافه شده است. این تفسیر مربوط به سورهٔ فلق بوده و در کتاب تحت عنوان «فلق – ۱» آورده شده است.
بخشی از کتاب حدیث سحرگاهان
سْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ
الحمدلله ربّ العالمین و الصّلاة و السّلام علی سیّدنا و نبیّنا محمّد و علی آله الطّیّبین الطّاهرین.
در این روز مبارک می‌خواهم دربارهٔ موضوعی با شما سخن بگویم که قرآن کریم در این اوقات و به مناسبتِ ماهِ رمضان همواره از آن یاد می‌کند. وقتی قرآن کریم را می‌خوانیم می‌بینیم که از وجوبِ روزه سخن می‌گوید و اینکه «روزه داشتن بر شما مقرر شد همچنان که بر کسانی که پیش از شما بوده‌اند، مقرر شده بود» یا اینکه «در روزهایی معدود» واجب است، که موعد آن ماه رمضان است. قرآن به ذکر ماه رمضان بسنده نمی‌کند و می‌افزاید: «شَهرُ رَمَضانَ الَّذِی أُنزِلَ فِیهِ القُرآنُ» و می‌خواهد به شنوندگان و به امت بگوید که میان روزه و قرآن پیوندی برقرار است. چون قرآن کتاب هدایتی است که «در آن بیانِ راهِ روشنِ هدایت و جدا ساختن حق از باطل» آمده است.
چه بسا متوجه شده‌اید که در دعاهای این ماه پس از هر نمازی و در دعاهای روزانه و شبانه هرگاه عبارت «شَهرُ رَمَضانَ» می‌آید، بی‌درنگ پس از آن «الَّذِی أُنزِلَ فِیهِ القُرآنُ» ذکر می‌شود که بر توجه ویژهٔ قرآن کریم به پیوند میان روزه و هدایت و نیز بیّناتِ متجلی در قرآن کریم در این ماه دلالت دارد. می‌بینیم که قرآنِ پیامبر، قرآنِ خدا، در این ماه نازل شده است. نزول قرآن در این ماه ما را به تفکر وامی‌دارد. افزون بر این‌ها در احادیث، به خصوص در خطبهٔ معروف پیامبر، آمده است: «أَیُّهَا النّاسِ قَد أَقبَلَ عَلَیکُم شَهرُ اللّهِ» و در همهٔ روایات و تعالیم پیامبر (ص) و ائمه (ع) بر اهتمام و توجه به قرآن و قرائت قرآن و تلاوت آیات آن و تفکر در معانی و امثال آن تأکید شده است. این معنا اقتضا دارد که در قرآن کریم تأمل کنیم. لابد همهٔ شما در این ماه بسیار قرآن می‌خوانید، همان‌گونه که توصیه شده است. اما دوست دارم که امروز دربارهٔ اصل قرآن و خلاصهٔ حالت‌ها و چگونگی آن سخن بگوییم.
در حقیقت قرآن مهم‌ترین چیزی است که در زندگی مسلمانان وجود دارد، زیرا قرآن معجزهٔ جاودان رسول‌اللّه است. ما معجزاتی را که از رسول خدا در ایام حیات ایشان صادر شده، ندیده‌ایم و از آن‌ها فاصله داریم، اما قرآن معجزهٔ باقی و مستمر در دستان ماست. از همین‌رو، قرآن راهِ رسیدن به پیامبر و اسلام و خداست. قرآن راهنمای رسیدن به رسالت خداست. علاوه بر این، قرآن کریم سبب جاودانگی اسلام است. اگر قرآن با این کیفیت و با این زبان نبود و اگر قرآن با الفاظش وحی الهی نبود، اسلام هرگز جاودانه نمی‌ماند. جاودانگی اسلام از قرآن است، کما اینکه اصل اسلام از قرآن است. افزون بر این‌ها، وقتی به اخبار و آیات مراجعه می‌کنیم و اوصاف قرآن را می‌خوانیم، شگفت‌زده می‌شویم، متنبه می‌شویم و لزوم اهتمام و توجه بیشتر و بیشتر به قرآن را درک می‌کنیم. از صفات قرآن این است که «لا یَأتِیهِ الباطِلُ مِن بَینِ یَدَیهِ وَ لا مِن خَلفِهِ» و «لا رَیبَ فِیهِ» و «الفُرقان» که جداکنندهٔ حق از باطل است. «الکِتابَ تِبیاناً لِکُلِّ شَیءٍ» از این کلمات نباید به سادگی عبور کنیم. «تِبیاناً لِکُلِّ شَیءٍ» یعنی همه چیز در قرآن کریم آشکار شده است.
روایات و تعالیم مأثور از پیامبر (ص) به طرز شگفتی بر توجه و لزوم اهتمام ما به قرآن تأکید می‌کند. پیامبر اکرم (ص) می‌فرماید: «إنِّی تارِکُ فِیکُمُ الثَّقَلَینِ ما إن تَمَسَّکتُم بِهِما لَن تَضِلُّوا بَعدِی کِتابَ اللّهِ و عِترَتِی أَهلَ بَیتی» یعنی میراث و ماتَرَک پیامبر در این امت و وسیله‌ای که می‌توانیم با آن پس از وفات پیامبر با ایشان پیوند داشته باشیم، قرآن است. می‌بینیم که پیامبر در جای دیگر تأکید می‌کند و می‌فرماید: «فَإذا التَبَسَت عَلَیکُم الفِتَنُ کَقِطَعِ اللَّیلِ المُظلِمِ فَعَلَیکُم بِالقُرآنِ» و در بسیاری از اخبار و آثار ایشان آمده است: «مَن جَعَلَهُ أَمامَهُ قادَهُ إلَی الجَنَّةِ وَ مَن جَعَلَهُ خَلفَهُ ساقَهُ إلَی النّارِ»؛ اخبار و آثار فراوانِ دیگری نیز وجود دارد که اکنون مجال سخن گفتن از همهٔ آن‌ها نیست. بهتر است امروز کمی دربارهٔ قرآن سخن بگوییم تا بلکه احاطه‌ای کلی به این کتاب عزیز به دست آوریم، کتابی که پس از خدا برای ما اهمیت بلافصل دارد.
ما پیامبر را از طریق قرآن می‌شناسیم. نیز ایمان و کعبه را از طریق قرآن می‌شناسیم. قرآن خاستگاه مسلمانان و پایگاه اسلام است. بنابراین، پس از بحث از خدا و شناخت خدا باید قرآن را بشناسیم. قرآن چیست؟ چگونه نازل شده؟ معنایش چیست و چگونه می‌توانیم آن را بفهمیم؟ وظایف ما در برابر قرآن چیست؟
