پرسش:
آیا مجسمه سازی حرام است؟ لطفاً فتاوای مراجع را قید کنید و اگر ممکن است دلیل آن را هم توضیح دهید.
پاسخ:
وقتی سؤال می‌شود که آیا فعلی حرام هست یا نیست؟ یا فتاوای آن چیست؟ موضوع آگاهی از احکام است. پس فرد مسلمان یا خودش مجتهد است و احکام را از منابع آن استنباط و استخراج می‌کند و یا در این رشته تخصص و تبحر علمی ندارد و به اهلش (فقها و مراجع تقلید) رجوع می‌نماید و از آنان طلب فتوا (استفتاء) می‌نماید و آگاه می‌شود که حکمش چیست؟ اما وقتی بیان می‌شود که دلایلش چیست؟ موضوع به «فلسفه احکام» بر می‌گردد که خود رشته مستقل و مفصلی است. لذا ممکن است در هر موردی، نگارش یا مطالعه کتاب یا دست کم فصلی از کتاب لازم باشد.
بسیاری از فقها، ساخت مجسمه غیر جاندار را جایز دانسته و ساخت مجسمه جاندار را به شرطی که تمام تنه نباشد، جایز دانسته‌اند و برخی نیز کلاً مجسمه‌سازی را بلا اشکال بیان نموده‌اند. البته در استفتاء هر کسی موظف است که از مرجع خود تقلید نماید.
استفتاء – آیت‌الله العظمی خامنه‌ای:
س 1222: ساخت عروسک و مجسمه و نقاشى و ترسيم چهره موجودات زنده اعم از گياهان، حيوانات و انسان چه حکمى دارد؟ خريد و فروش و نگهدارى و ارائه آنها در نمايشگاه چه حکمى دارد؟
ج: ساخت مجسمه و نقاشى و ترسيم چهره موجودات و لو ذى‌روح اشکال ندارد. همچنين خريد و فروش و نگهدارى نقاشى و مجسمه جايز است و ارائه آنها در نمايشگاه هم اشکال ندارد.
س 1223: در روش تحصيلى جديد، درسى با عنوان اعتماد به نفس وجود دارد که بخشى از آن مخصوص مجسمه سازى است، بعضى از معلمان به دانش آموزان دستور ساخت عروسک يا مجسمه سگ يا خرگوش و امثال آن را از پارچه يا چيز ديگرى به عنوان صنايع دستى مىدهند، حکم ساخت اشياء مذکور چيست؟ امر معلّمان به دانشآموزان راجع به ساخت آنها چه حکمى دارد؟ آيا کامل بودن يا نبودن اجزاى آنها در حکم تأثير دارد؟
ج: ساخت مجسمه و نيز امر به ساخت آن، مانع ندارد.
س 1224: ترسيم و نقاشى قصههاى قرآنى توسط کودکان و نوجوانان چه حکمى دارد؟ مثل اينکه از کودکان خواسته شود که به‌طور مثال قصه اصحاب فيل يا شکافته شدن دريا براى حضرت موسى(عليه‌السلام) و غير آنها را رسم کنند؟
ج: اين کار فىنفسه اشکال ندارد ولى بايد بر اساس متن حقايق و وقايع باشد و از بيان امور مخالف واقع و يا امورى که موجب هتک حرمت هستند، اجتناب شود.
س 1225: آيا ساخت عروسک و يا مجسمه موجودات ذى روح اعم از انسان يا غير آن به وسيله دستگاه مخصوص آن جايز است؟
ج: اشکال ندارد.
استفتاء – آیت الله العظمی نوری همدانی:
س 568 – آيا ساخت مجسمه شخصيتهاى برجسته علمى براى بزرگداشت آنان و نصب در ميادين شهر جايز است؟
ج: ساختن مجسمه در صورتى كه براى هدف عقلائى باشد و اسراف محسوب نشود جايز است.
استفتاء – آیت الله العظمی وحید خراسانی:
سوال 504: لطفا حکم مجسمه سازی، آموزش آن، نگهداري مجسمه، خريد و فروش و نصب و ارائه آن در اماکن عمومي را توضيح دهيد؟
ج: ساختن مجسمه جاندار حرام است و همينطور گرفتن اجرت بر ساخت آن حرام است و خريد و فروش و نگهدارى آن جايز است گرچه احتياط مستحب در ترك آن است. (استفتاء/2164) (منهاج 3/م 16 با حاشيه 787)
مرحوم آیت‌الله العظمی بهجت (ره):
سؤال1875: مجسّمهسازى از نظر شرع چه حکمى دارد؟
ج: صورت تمام از چیزهایى که روح دارند، جایز نیست.
سؤال1876: ساختن پیکرههاى نیم تنه (عکسهاى نیمه برجسته) از شخصیتها چه حکمى دارد؟
ج: اگر مجسمه نباشد، یا تامّ نباشد، احتمال جایز بودن است.
نکته:
گاه چیزی یا کاری فی‌نفسه حرام است، اما گاه حلال یا حرام بودن یک کار، به اهداف آن مربوط می‌شود – گاهی به شرایط زمانی، مکانی و فرهنگی و … – به عنوان مثال حتی مجسمه یک چوب کبریت هم به هدف «بت‌تراشی و بت‌سازی» انجام بگیرد، حرام است. اگر هر مجسمه‌ای به هدف ایجاد اعوجاج و انحراف در اذهان عمومی مردم و به ویژه مسلمانان ساخته شود، حرام است. حتی سرودن یک بیت شعر نیز به منظور مقابله با اسلام حرام است و … .
از این رو، ممکن است که در یک برهه یا جامعه‌ای (مثل دوران‌های بت‌پرستی، یا جوامع بت‌پرست دیروزی و امروزی)، هر گونه مجسمه‌سازی، مظهر یا دست کم زمینه و تبلیغی برای بُت‌پرستی باشد، هم چنین ممکن است در یک برهه یا جامعه‌ای چنین نباشد.
