پرسش:
روزه در مناطق شمالی اروپا که روزهای بسیار بلندی دارد، چگونه خواهد بود – با توجه به این که افق مشخصی نیز دارند [نه مانند قطب]؟ (فنلاند: هلسینکی Helsinki)
پاسخ:
بله، به ویژه در این فصل، روزها در کشورهای شمالی اروپا [مانند فنلاند] بسیار بلند است و روزه گرفتن طبق افق آن مناطق، کاری بسیار دشوار، شاق و شاید غیر ممکن می‌باشد.
دوستان داخل مطلع باشند که به عنوان مثال، افق شرعی در سه شنبه، 18 خرداد، اول رمضان، در شهر هلسینکی (پایتخت)، به وقت محلی، به شرح ذیل می‌باشد:
اذان صبح: 1:20 بامداد؛
طلوع آفتاب: 4:00 بامداد؛
اذان ظهر: 13:19 دقیقه؛
غروب آفتاب: 22:39 دقیقه؛
اذان مغرب: 23:39 دقیقه.
در واقع بین اذان صبح تا اذان مغرب، 19/22 ساعت فاصله است؛ و بین اذان مغرب تا اذان صبح فردا، چیزی حدود 2 ساعت و 40 دقیقه فاصله زمانی باقی می‌ماند.
***- لازم است ابتدا به دو نکته‌ی بسیار مهم، که یکی در مورد تمامی احکام الهی می‌باشد و دیگری خاص روزه در ماه مبارک رمضان، دقت نماییم:
عمومی: هیچ‌گاه و به هیچ بهانه‌ای و با هیچ توجیهی، از خود “فتوا” ندهیم. مسلمان (به ویژه شیعه)، یا باید خودش در تحصیل فقه و اصول و …، به درجه‌ی “اجتهاد” رسیده باشد؛ و یا باید از مجتهد واجد شرایط تقلید نماید.
روزه ماه مبارک رمضان: اگر چه روزه در این ماه مبارک، بر هر مکلفی واجب است، اما این وجوب نیز شرایطی دارد. لذا در برخی موارد واجب نیست و در برخی از موارد حتی حرام نیز می‌شود. مثل کسی که مسافر است – یا کسی که روزه برای او ضرر دارد – یا کسی که حتی احتمال جدی به ضرر می‌دهد. بدیهی است اگر کسی (از روی عوامی یا …) در این شرایط روزه بگیرد، روزه‌اش باطل است و پس از رفع عذر نیز باید قضای آن روزه را بگیرد و کفاره هم بدهد.
فتوا: از این رو، در چگونگی روزه گرفتن در مناطقی که افق غیر متعارف دارند، اگر شامل بند دوم، یعنی “ضرر” نشوند، حتماً باید بنا به فتوای مرجع تقلید عمل شود. به عنوان مثال:
برخی از مراجع محترم: می‌فرمایند باید طبق افق همان محل زندگی روزه بگیرند، چنان که نماز را نیز طبق افق همان مکان به جای می‌آورند، ولو طول روز 22 ساعت باشد؛ و البته همیشه شرط امکان انجام و نیز ضرر نداشتن قید شده است.
آیت الله العظمی مکارم شیرازی: برخی دیگر از مراجع، مانند “آیت الله العظمی مکارم شیرازی” می‌فرمایند: ساکنین این مناطق، می‌توانند بر اساس افق “مناطق معتدل” عمل نمایند.
« در مورد روزه مناطقی که روز یا شب آنها خارج از متعارف است (مثلاً بیش از 18 ساعت) باید روزه خود را مطابق مناطق معتدله در آن زمان بجا بیاورد مثلا همان زمان را در تهران یا قاهره در نظر بگیرد که طول شب و روز چقدر است؟ -زیرا آن مناطق طلوع و غروب و نصف النهار دارند- سپس با افق خود آن را تطبیق کند؛ و به تعبیر دیگر اگر در آن فصل از سال در منطقه معتدله مورد نظر، طول روز 14 ساعت است، آنها هم 14 ساعت روزه می‌گیرند به این معنا که از طلوع فجر آنجا شروع می کند و 14 ساعت روزه می گیرد و در زمستان که روزهای منطقه معتدله مورد نظر مثلا 12 ساعت است، باید از طلوع فجر آنجا شروع کند و 12 ساعت روزه بگیرد (مطابق مثال بالا) و اما در مورد نماز در جاهایی که روز زیاد کوتاه نیست، مطابق طلوع و غروب و ظهر آن محل بجا آورد؛ و اگر طول روز زیاد کوتاه باشد، مطابق آنچه در روزه نوشتیم عمل می‌کند ..» (1)
آیت الله العظمی خامنه‌ای: برخی دیگر از مراجع محترم نیز بر این نظرند که اساساً نماز و روزه، باید منطبق با افق مکانی باشد که شخص در آن سکنا دارد، اما وقتی امکانش نیست و یا موجب “حرج” می‌شود، کلاً وجوب آن روزه ساقط می‌گردد [مثل بیمار یا …]، پس روزه نگیرد و در زمان دیگری، قضایش را به جا آورد.
حضرت آیت الله خامنه‌ای در جواب کسی که می‌پرسد: «خورشید در دانمارک و نروژ ساعت هفت صبح طلوع می‌کند و تا عصر به مقدار دوازده ساعت در آسمان می‌درخشد؛ در حالی که در کشورهای دیگر شب است؛ پس تکلیف من در باره‌ی نماز و روزه چیست؟» می‌فرماید :
«مکلف باید در مورد اوقات نمازهای یومیه و روزه همان افق محل سکونت خود را رعایت کند؛ ولی اگر روزه‌گرفتن بر اثر طولانی بودن روز غیر مقدور یا حرجی باشد، ادای آن ساقط و قضای آن واجب است. (ترجمه اجوبة الاستفائات، ج۱، ص۱۱۲، س۳۷۶).»
سفر:
روزه برای مسافر، نه تنها واجب نیست، بلکه اصلاً باطل است؛ و هر کسی می‌تواند با انجام سفر، روزه‌ی خود را افطار نماید و سپس در شرایطی دیگر، قضای آن را به جا آورد.
به عنوان مثال: اگر کسی در تهران، یا هلسینکی (فرقی نمی‌کند)، هیچ عذر شرعی برای روزه نگرفتن نداشته باشد، اما به هر دلیلی (نوع اشتغال یا …) نمی‌خواهد یک یا چند روز و حتی تمام ماه، روزه بگیرد، می‌تواند پس از قصد روزه‌ی واجب و اذان صبح، با مترو و یا هر وسیله‌ی دیگری، از حد ترخص شهر خود (22.5 کیلومتر) خارج شود، آنجا با یک جرعه آب یا … افطار نماید و بازگردد؛ و البته سفر، حتی اگر به قصد شکستن روزه باشد، هیچ اشکالی ندارد.
س 742: آیا مسافرت عمدی در ماه رمضان به قصد افطار و فرار از روزه گرفتن، جایز است؟
پاسخ (آیت الله العظمی خامنه‌ای): مسافرت در ماه رمضان اشکال ندارد، و در صورت مسافرت، ولو اينکه براى فرار از روزه باشد، افطار بر او واجب است. (2)
