چکیده
ولایت هرات یکی از شهرهای بسیار مهم خراسان، محسوب می‌شده که امروزه در افغانستان واقع شده است؛ رساله حاضر تحت عنوان «تاریخ سیاسی، اجتماعی و فرهنگی تشیع در هرات از ظهور صفویه تا دوره معاصر به وضعیت سیاسی، اجتماعی و فرهنگی شیعیان» را در یکی از مهم‌ترین مراکز فرهنگی و تمدنی جهان اسلام از ظهور صفویه تا دوران معاصر؛ طی حدود پنج قرن به صورت تاریخی مورد مطالعه و تحلیل قرار داده است. روش پژوهش در این رساله به شیوه‌ی توصیفی ـ تحلیلی و بر اساس تحقیقات کتابخانه‌ای است. در ابتداء جغرافیا تاریخی و حضور شیعیان در هرات به صورت کلی مورد توجه قرار گرفت، پس از آن وضعیت سیاسی شیعیان و شیعیانی که نقش آفرینی نمودند و دارای مناصب بودند و تعامل شان با حاکمان تبیین شده است. پس از آن وضعیت خانواده‌های معروف شیعه و علمای شیعه در هرات و تعامل شان با علمای اهل سنت مورد بررسی قرار گرفته است. در نهایت وضعیت علم، فرهنگ و هنر و هنرمندان شیعیان در هرات مورد توجه واقع شده است. هدف از رساله حاضر، شناسای اوضاع شیعیان در شهر هرات از لحاظ سیاسی، اجتماعی و فرهنگی بوده است. باید افزود با همه‌ی زوال مرکزیت سیاسی هرات بعد از حاکمیت، سلسله تیموریان (887ق ـ 911ق). اما هرات به دلیل سابقه سیاسی و شرایط سوق الجیشی، عظمت و شکوه تمدنی خود، مورد اهتمام سلاطین و امپراتوریهای هم جوار بود هم صفویه در غرب و هم شیبانیه در شمال به مدتی و بابریه در شرق، قصد تصرف هرات و حاکمیت به شهر را داشتند زیرا بدلیل همین خصوصیات در زمان تیموریان هرات، به معنای خاصی کلمه خراسان خوانده می‌شد. مع الاسف بعد از جنگهای خونین رقبای سیاسی پیرامون هرات. این شهر به تدریج از رونق افتاد، هرگز عظمت گذشته خود را باز نیافت. طبیعی است با انحطاط سیاسی، رونق اجتماعی هرات نیز به زوال رفت و تعداد ساکنان آن رو به کاهش گذاشت. نکته پایانی آنکه هرگاه مداخلات حکومتهای خارج هرات مانند شیبانی ازبک، صفویه ترک و بابریه مغول قطع شده و دست تعصب مذهبی از خارج بر هرات سایه نیافگنده، مردم هرات اعم از شیعه و اهل سنت هم زیستی مسالمت آمیز داشته‌اند و این امر، در زمان تیموریان بسیار پر رونق بود اما با سقوط این سلسله و جنگهای امپراتورهای اطراف که در تعصب زبان زد بود، آسیب‌های زیادی دید شاهد تعصبات مذهبی بود که همه‌ی مردم هرات و بیش از همه شیعیان آسیب دیدن که به صورت مستقیم یا غیر مستقیم در این رساله آمده است.
