تمرکز این نوشتار بر مقطعی از تاریخ اسلام است که در آن امام باقر (ع) به مدت ۱۹ سال، هدایت معنوی و سیاسی جریان موسوم به علویان اثناعشری را بر عهده داشتند. جریانات فکری- سیاسی آن روزگار هرکدام بر اساس مبانی فکری و کلامی خاصشان خود را مستحق خلافت و جانشینی پیامبر (ص) می‌دانستند. درنتیجه، چه جریانی قدرت را در دست داشت و چه جریاناتی برای کسب آن تلاش می‌نمودند و شرایط سیاسی خاصی را به وجود آورده بودند از پرسش‌های اساسی در این تحقیق است. امام باقر (ع) که خود هدایت جریان علوی اثناعشری را در دست داشت، در مواجهه با هرکدام از این جریانات، مواضع خاصی را ابراز نمودند که در برابر جریان حاکم اموی مبتنی بر اصل تقیه و در برابر سایر جریانات منطبق با اصلاح و روشنگری بود. این نوشتار ضمن تحلیل خاستگاه، مبانی و عملکرد جریانات مهم فکری- سیاسی دوران امامت امام باقر (ع) (۹۵ – ۱۱۴ ق) درصدد تبیین و تحلیل مواجهه امام باقر (ع) با جریانات فکری- سیاسی این مقطع از تاریخ اسلام است.
