«مسجد ایاصوفیه» که با نام‌های هاگیا صوفیا و حاجیا صوفیا نیز شناخته می‌شود یکی از پربازدیدترین دیدنی‌های استانبول و جهان از منظر هنر و تاریخ است. ایاصوفیه درحقیقت به معنای حکمت خدا است؛ جالب است بدانید که در قرن ششم این بنای تاریخی را به عنوان هشتمین شگفتی جهان معرفی کرده‌اند.
این مسجد که به معنی «خرد مقدس» است، در اصل یک کلیسای جامع متعلق به قرن ششم در قسطنطنیه (استانبول امروزی) بود.
این بنا در زمان امپراطوری بیزانس به عنوان یک کلیسا ساخته شده و در زمان امپراطوری عثمانی تبدیل به یک مسجد شد.
ابعاد ایا صوفیه برای هر سازه‌ای که از استیل ساخته نشده باشد بسیار عظیم و دور از باور است. بر اساس نقشه، طول بنا ۸۲ متر و عرض آن ۷۳ متر بوده و گنبد آن ۳۳ متر قطر دارد. در طول عمر ۱۴۰۰ ساله این بنا، از آن به عنوان کلیسای جامع، مسجد و موزه استفاده شده است. در زمان ساخت این سازه، قسطنطنیه پایتخت امپراطوری بیزانس بود. این دولت که به طور رسمی مسیحی به شمار می‌رفت، در اصل نیمه شرقی امپراطوری روم را تشکیل می‌داد که بعد از سقوط آن به طور مستقل ادامه یافت.
این مسجد با بیش از یک هزار و ۴۰۰ سال قدمت به عنوان یکی از تاریخی‌ترین بناهای موجود در استانبول شناخته می‌شود که زلزله‌ها، جنگ‌ها و تاریخ بسیاری را به خود دیده است. این بنای تاریخی که پیوندی میان مسیحیت و اسلام به شمار می‌رود، نه تنها به خاطر قدمت بلکه به خاطر معماری منحصربه‌فردش در ترکیه و حتی جهان شهرت دارد و سالانه میزبان گردشگران بسیاری از سراسر جهان است.
تاریخچه مسجد ایاصوفیه
مسجد ایاصوفیه فعلی در حقیقت یک کلیسای بزرگ بوده که در سال‌های 532 تا 537 با نام کلیسای بزرگ شهر به دستور کنستانتین اول بنا شده است. این بنا توسط ۱۰ هزار کارگر در طول پنج سال و تحت نظر ۱۰۰ استاد باشی تکمیل شده است. این کلیسا دارای یک گنبد، کوزه مرمر، ایوان غربی و مدخل، سرسرای بالا، لژ مخصوص ملکه و درب مرمر بوده و جالب است بدانید که بسیاری از تزئینات همچون کوزه مرمر و ستون‌های این بنا از نقاط مختلف جهان آورده شده است. این کلیسا تا پیش از ساخت کلیسای جامع در سیویل به مدت یک هزار سال بزرگ‌ترین کلیسای جهان بوده است که دوران‌های تاریخی پر فراز و نشیب بسیاری را به خود دیده است.
پس از تصرف استانبول توسط عثمانی‌ها به دستور سلطان محمد دوم این کلیسا به مسجد ایاصوفیه استانبول تغییر کاربری داد که همین تغییر کاربری اثرات ویژه‌ای بر روی معماری آن گذاشته است؛ در همین زمان بود که چهار مناره به بنا اضافه گردید، در داخل بنا نیز موزاییک‌کاری‌ها پشت یک لایه رنگ زرد پنهان شده و تصویر چهار خلیفه را بر روی ستون‌ها نصب کردند.
سبک معماری مسجد ایا صوفیه به ویژه گنبدهایش بر روی معماری عثمانی تأثیر به سزایی داشت که یکی از بناهای متأثر از آن، مسجد آبی استانبول متعلق به قرن ۱۷ است. برای مثال پس از فتح توسط عثمانی‌ها، سلیمان اول دستور داد تا نقاشی‌ها و نگارگری‌های داخل ایاصوفیه را بپوشانند که نماز جمعه در آنجا خوانده شود. این بنا در طول تاریخ مورد هجوم و تخریب بسیاری قرار گرفته است و چندین بار بازسازی و ترمیم شده است.
مشهورترین مرمت آن به دستور سلیم دوم توسط خواجه معمار سنان آغا، نابغه معماری دوران عثمانی صورت گرفته است. در این مرمت، نمادهای عصر اسلامی به این بنای تاریخی افزوده شد.
در حال حاضر نیز این مسجد دیگر کاربری به عنوان مسجد ندارد و در آن نماز برپا نمی‌شود. پس از اعلام آغاز جمهوری ترکیه در زمان حکومت آتاتورک این مسجد به موزه تبدیل شد و هم‌اکنون موزه مسجد ایاصوفیه نام دارد که یکی از بزرگ‌ترین موزه‌های جهان به شمار می‌رود.
معماری مسجد ایاصوفیه
این مسجد را با ارزش‌ترین اثر باقی‌مانده از دوره بیزانس در ترکیه می‌دانند که معماری شگفت‌انگیز رومیان را به ارث برده است. این بنا که حدود ۶ هزار متر مربع مساحت دارد، کاملا از آجر ساخته شده و با مرمر پوشانده شده است، ۱۰۷ ستون و ۹ درب دارد. بزرگ‌ترین درب اصلی این مسجد را برای ورود پادشاه با چارچوب برنزی و قاب مرمر طراحی کرده بودند.
در ساختار بنا تدبیر هوشمندانه‌ای برای هماهنگی طاق‌ها و ستون‌ها به کار رفته است. ۴ ستون بزرگ از سنگ خارای مصری، ۴ طاق بالا را نگه داشته‌اند و گنبد بزرگ این مسجد بر روی آن‌ها قرار گرفته است. درحقیقت بسیاری از ویژگی‌های معماری حال حاضر این مسجد همچون گنبد، مناره، محراب، ستون‌ها و تزئینات قرآنی پس از تغییر کاربری به این مسجد اضافه شده است.
گنبد ایاصوفیه از سطح زمین 55 متر ارتفاع دارد و قطر آن 31 متر است که از محبوب‌ترین نمادهای این مسجد برای گردشگران به شمار می‌رود. برخی ارتفاع بالای گنبد را نماد معلق بودن و نزدیکی به آسمان و خدا می‌دانند.
در تمامی فضاهای مسجد آیات قرآنی و خط عثمانی درکنار برخی تصاویر باقی‌مانده از حضرت مریم و حضرت عیسی (ع) دیده می‌شود. این مسجد همچنین کاشی‌کاری‌های مشهور بسیاری از زمان کلیسا بودن خود همچون سونو (حضرت مریم و مسیح)، مسیح و لوئی ششم، دو فرشته و … دارد که از شگفتی‌های این مسجد به شمار می‌رود.
