ترکستان شرقی در کشور چین:
قوم اویغور در منطقه ای واقع در شمال غرب چین ساکن هستند. دولت چین در سال ۱۷۶۰ میلادی حاکمیت آهنین خودش را در این منطقه تثبیت نمود و نام سینکیانگ را بر آن نهاد. اما این منطقه در بین مسلمانان آسیای میانه با نام ترکستان شرقی که نامی فارسی است، شناخته می شود.
سینکیانگ در شرقی ترین قسمت جهان اسلام واقع است و با قرار گرفتن در غرب چین در نیمه راه آسیا و اروپا قرار دارد و با قرار گرفتن در نیمه راه آسیا و اروپا به این منطقه لقب مرکز خشکی آسیا- اروپا را داده‌اند. این منطقه از جنوب با تبت و کشمیر، و از شمال با مغولستان، و از غرب با جمهوری قزاقستان و قرقیزستان و تاجیکستان هم مرز است.
مساحت سینکیانگ 1.6 میلیون کیلومتر یعنی حدود یک ششم کل مساحت چین را شامل می شود و در این منطقه کوه ها و صحراهای گسترده ای وجود دارد. در جنوب سینکیانگ حوضه تاریم واقع است که مساحت آن نصف مساحت سینکیانگ می باشد و بزرگ ترین صحرای جهان در آن قرار دارد.
رودخانه تاریم با 2179 کیلومتر اولین رودخانه قاره پیما به شمار می آید. همچنین در سینکیانگ کوه‌های تیانشان شمالی و جنوبی قرار دارند در جنوب آن منطقه در کوه چپاو، دومین قله بلند جهان با ارتفاع ۸۶۱۱ متر از سطح دریا واقع است.
مساحت سینکیانگ ۲۵ برابر مساحت تایوان و پنج و نیم برابر مساحت ژاپن و بیش از ۴ برابر مساحت فرانسه است. این کشور با داشتن ۵۰۰۰ کیلومتر مرز مشترک با کشورهای همسایه در بین مناطق مختلف چین بی همتاست.
مهمترین ویژگی منطقه سینکیانگ که آن را از مناطق و نواحی دیگر چین متمایز می‌سازد، وجود ادیان مختلف در این منطقه است. از ۵۶ قوم اقلیت ساکن در چین، ۱۳ قوم در آنجا ساکن هستند. از این ۱۳ قوم، ۱۰ قوم آنها مسلمان هستند، که عبارتند از: ایغور، قزاق، هوی، تاجیک، ازبک، تاتار، سالور، دونگ شیانگ، باوان، قرقیز.
در منطقه سینکیانگ غیر از دین اسلام، ادیان دیگری نیز وجود دارد همچون لامیه، بودایی، طاویه، مسیحیت کاتولیک، مسیحیت ارتودکس، سامانی.
سابقه تاریخی قوم ایغور:
در بین اقوام ترک زبان چین، قوم اویغور بزرگترین قوم است. این نام از خود این قوم گرفته شده است. ایغور در زبان ترکی به معنی اتحاد، همبستگی و اعتراف می باشد. بر اساس اسناد تاریخی قوم ایغور، نیاکان آنها در اوایل قرن ششم با مردم سرزمین هویخه درآمیختند، ولی در قرن نوزدهم مورد قتل و غارت واقع شدند و مجبور گشتند به غرب مهاجرت کنند.
قوم اویغور پس از مهاجرت به سه بخش تقسیم شدند و بیشتر آنها به منطقه سینکیانگ کوچ کردند. آنان بعد از دوره زمانی طولانی که از آمیزش آنها با ترک زبان های دیگر می گذشت، در این منطقه شکل گرفتند.
قوم اویغور از گذشته های دور از زبان مکتوب بهره می بردند و نیاکان آنها از زبان ترکی قدیم استفاده می‌کردند. در قرن یازدهم بعد از اینکه این قوم به سمت غرب مهاجرت کردند این زبان رفته رفته توسعه یافت الفبای عربی را برای نوشتار خود برگزیدند تا اینکه به شکل کنونی درآمد.
ادبیات محلی اویغورها:
ادبیات محلی این قوم با قالب قومیتی منحصر به فرد خود متمایز است و نمایانگر حکمت و زبردستی مردمان تلاشگر اویغور و تبلور آمیزش فرهنگ‌های متفاوت مردمان گوناگون در راه ابریشم قدیم است. ادبیات اویغور با داشتن دو تحفه گرانبها شهرت جهانی پیدا کرده است: یکی لغت نامه بزرگ ترکی و دیگری کتاب «حکمت سعادت و برکت».
زبانشناس بزرگ محمود کاشغری که در دهه ۲۰ قرن یازدهم در شهر کاشغر غرب منطقه سینکیانگ در سرزمین خارقان به دنیا آمد لغت‌نامه ترک را به زبان عربی تالیف کرد و در دهه ۷۰ همان قرن کار تالیف این کتاب را در شهر بغداد به پایان رساند.
وی به مدت ۱۵ سال به گشت و گذار و یادگیری زبان و احوالات قبایل ترک مشغول بود. لغت نامه وی شامل اطلاعات دقیقی از زبان های محاوره ای و نوشتاری اقوام مختلف ترک ساکن در سینکیانگ و آسیای میانه است و اولین لغت‌نامه ترکی جهان است که در ۸ جلد تدوین شده است.
از کارهای ادبی که در ادبیات ایغوری شایسته تقدیر فراوان شد، کتاب «حکمت سعادت و برکت» است. این کتاب شامل افسانه قدیمی قوم اویغور و مفاهیم و عقاید اسلامی از اول تا به آخر است. این کتاب اثر نویسنده مسلمان و شاعر و مفکر و فیلسوف سال ۱۰۷۰ میلادی آقای یوسف هاس است.
نویسنده در این کتاب بعد از حمد و ثنای خداوند و پیامبر برحقش، از بقرخان اولین پادشاه «خرافان» که مسلمان شد و به مردمش تعلیم اسلام داد ستایش می‌کند. این کتاب اولین کتاب تاریخی تالیف شده به حساب می آید و اصل آن به زمان هویخه قدیم می‌باشد. داستان این کتاب حول چهار شخصیت نمادین می چرخد.
لباس اسلامی محلی:
بر اساس باور قوم اویغور نگاه کردن به آسمان بدون گذاشتن عمامه بر سر بی احترامی به خداوند محسوب می شود. بنابراین داشتن کلاه را نوعی ادب و احترام به ذات مقدس خداوند می دانند. لذا کلاه از ضروریات زندگی مردم ایغور گشته است و از زن و مرد گرفته تا پیر و خردسال و همچنین امام جماعت پوشیدن کلاه را بسیار دوست دارند.
کار ساخت این کلاه ها با زنان است و بیش از ۲۰ نوع کلاه وجود دارد که در نوع خود بازتاب دهنده سرشت اویغورها در زمینه عشق به زندگی است. مشهورترین این کلاه ها با نام شکوفه های باز می باشد که با شکل های هندسی، تصویر گل ها و گیاهان ساخته شده از پارچه های مخملی تزیین گشته است.
هنرهای اسلامی:
هنرهای زیبا در نزد گذشتگان قوم ایقور مطابق هنر و مدل اسلامی مخصوصاً در زمینه هنر تصویرگری و هنرهای تجسمی، شاهد تغییرات شگرفی شد. بعد از ورود اسلام فرم هنرهای زیبا در نزد ایغورها که تمام هم و غم خود را بر توسعه هنرهای تزیینی که بیشتر در ساختمان ها و مساجد و اشیای هنر ظهور پیدا می‌کرد، متمرکز کرده بودند.
این توسعه هنری در عیدگاه و مقبره بکر خوجه در کاشغر و برخی ساختمان‌های قدیمی که رنگ و بوی تاریخ و هنر اسلامی را دارد و سبک منحصر به فردی برای ساختمان‌های اسلامی ایغورها به وجود آورد نمود واقعی پیدا می‌کند.
بهترین شاهد بر این ادعا، سالن نمازی است با گنبدهای ۱۹ گانه که چسبیده به هم هستند و به مقبره بک خوجه متصل می باشند. مسجد عیدگاه یک کار برجسته اسلامی به شمار می رود که در آن نشانه های هنر معماری اسلامی از نقش ها، مناره‌ها و هلال های برپا شده بر روی مناره ها گرفته تا درها و پنجره های مسجد، نمود واقعی پیدا می کند. این مسجد از جمله ساختمان های اسلامی با سبک معماری ویژه در منطقه سینکیانگ به شمار می آید.
یآدور می شود کلمه عیدگاه مشتمل از دو کلمه عید که عربی و گاه که فارسی است و به مکان و به معنای مکان جمع شدن مردم در ایام عید است. مسجد عیدگاه در مرکز شهر کاشغر قرار دارد و مساحت آن بیش از ۱۷ هزار متر مربع است. در سال ۱۷۹۸ میلادی این بنا ساخته شد و در سال ۱۸۳۸ توسعه یافت. آنطور که گفته می شود هر کسی به سینکیانگ بیاید و مسجد را زیارت نکند، با دست خالی برگشته است.
در روز عید مردم از هر سو به عیدگاه می آیند. به همین جهت برخی از نمازگزاران بعد از نماز روی جانمازهای خود می مانند تا گرفتار شلوغی جمعیت نشوند. لازم به ذکر است که بعد از پایان یافتن نماز هنرمندان از اقوام مختلف مسلمان شروع به رقص های محلی و آواز می کنند و در میدان ها آهنگ های اسلامی طنین انداز می گردد.
لازم به ذکر است که این نوع از رقص و آواز در ایام عید، خاص منطقه سینکیانگ است و در مناطق دیگر چین همانندی ندارد و این جشن و سرورها به مدت یک هفته ادامه می یابد.
هنرهای محلی اویغورها:
قوم اغور به داشتن مهارت در آوازخوانی و رقص مشهور هستند. موسیقی و رقص های آنها حالت قومی و تاریخی دارد. از ویژگی‌های بارز موسیقی اویغورها مقام است که نقش والایی در تاریخ موسیقی مردم چین ایفا کرده است. در این نوع از آوازها ویژگی های موسیقی اویغوری به نمایش گذاشته شده است. سلیقه موسیقیایی قوم ایغور و سرشت عاطفی آنان بسیار به انواع سازهای این قوم که بین انواع دف‌ها، نی‌ها، سازهای چنگی و نیز سازهای دیگر که جهت همراهی در نواختن به کار گرفته می شود نزدیک است.
سخن آخر:
علی رغم محنت ها و سختی هایی که اسلام در سرزمین چین شاهد آن هستیم و برغم فجایعی که مسلمانان چین در مسیر با آنها مواجه بودند، دین اسلام باقی مانده و همچنان پایدار و استوار باقی خواهند ماند و همچون فانوس دریایی روشنگر راه مسلمان در تاریکی های زندگی گردیده است.
نویسنده: سید مصطفی هاشمی
