” دروس تمهيدية في الفقه الاستدلالي” نگارش اين كتاب كه دربردارنده يك دوره كامل فقه امامیه به شيوه آموزشى براى طلاب علوم دينى است، توسط جناب استاد آقای محمد باقر ایروانی ( ۱۳۲۸-) در سال ۱۴۱۷ ه-. ق. به اتمام رسيده است.
درباره کتاب
در نگارش اين كتاب دو ويژگى مدنظر بوده يكى جامعيت كه همه ابواب فقه را دربرگيرد. و دوم سادگى بيان و دور بودن از الفاظ پيچيده و مغلق. نويسنده به درستى دريافته كه استوارى متون درسى، نه در سختى عبارت، بلكه در استوارى محتواى آن است. او در هر مبحث كوشيده تا ميان فتاوى و مستند آن فرق روشنى ارائه كند. در ابتداى هر بحث ادعاها و گزاره‌هاى مورد نظر خود را بيان مى‌كند; سپس در تك‌تك آن دعاوى، به بيان دليل‌ها و مستند آنها مى‌پردازد و اين كار را با تعيين شماره و رقم انجام مى‌دهد كه هم استاد و هم دانش‌پژوه به راحتى مى‌تواند تك‌تك دعاوى را فراگيرد; همچنين در برابر هر ادعا دليل آن ذكر مى‌شود.
۲ – انگيزه تأليف
مؤلف در مقدمه توضيحاتى درباره اشكالات متون درسى حوزه ارائه مى‌كند و بر آن است كه اين اشكالات را برطرف كند و طرح جديدى براى آموزش مهم‌ترين درس حوزه‌هاى علميه ارائه نمايد. البته متذكر مى‌شوند كه اين كتاب را پس از مقدارى آشنايى با متون و اصطلاحات فقه بايد مطالعه و تدريس كرد. [۱]
۳ – ساختار
كتاب در ۳ بخش كلى ارائه شده است: ۱- عبادات ، ۲- عقود و ایقاعات ، ۳- احکام .[۲]در هر بخش ابواب مختلف فقهى ارائه شده و در هر باب اصطلاحات مهم آن به ترتيب كتاب‌هاى مشهور فقهى چينش مى‌شود. در تقسيم‌بندى ابواب فقهى او تابع علامه حلى بوده است; البته تقسيم‌بندى ايشان را كامل نمى‌داند و به اصلاح نواقص آن مى‌پردازد. اين كتاب به شيوه آموزشى و به طرز كلاسيك براى آموزش طلاب ارائه مى‌گردد ولى از استدلال‌هاى فقهى نيز بى‌بهره نمى‌باشد.
(نسخه موجود از کتاب در کتابخانه فقاهت دارای ۴ جلد می باشد، که جلد اول شامل بحث عبادات، جلد دوم وسوم بحث عقود وایقاعات و در جلد چهارم بحث احکام مطرح شده است. )
۴ – گزارش محتوا
پيش از كتاب« طهارت» كه به عنوان اولين كتاب فقهى شناخته مى‌شود، دو بحث مطرح مى‌شود: ۱- شرايط تكليف، ۲- مباحث اجتهاد و تقليد. در اين بحث مقدماتى ۳ شرط اساسى را براى بلوغ بيان مى‌شود: ۱- عقل . ۲- قدرت انجام تكليف. ۳- مسلمان بودن. مؤلف اين شرط را خلاف قول مشهور مى‌داند. پس از آن علامات و نشانه‌هاى بلوغ بيان مى‌گردد. (در نسخه موجود از کتاب در کتابخانه فقاهت به جای این بحث قبل از مبحث طهارت بحث فقه و تطورات آن ذکر شده است.)
۴.۱ – جلد اول
پس از اين مقدمه، ۶ باب فقهى را كه قصد قربت در آن شرط است و به عبادات شناخته مى‌شوند در جلد اول مطرح مى‌شود: ۱- طهارت [۳] ۲- صلاة [۴] ۳- صوم [۵] ۴- زکات [۶] ۵- خمس [۷] ۶- حج .[۸]
۴.۲ – جلد دوم
در جلد دوم مباحث عقود و ايقاعات را به ترتيب زير ارائه مى‌كند: ۱- البیع [۹] ۲- الإجارة [۱۰] ۳- المزارعة [۱۱] ۴- المساقاة [۱۲] ۵- الشرکة [۱۳] ۶- الضمان [۱۴] ۷- الحوالة و الکفالة [۱۵] ۸- الصلح [۱۶] ۹- الوکالة [۱۷] ۱۰- المضاربة [۱۸] ۱۱- القرض [۱۹] ۱۲- الرهن [۲۰] ۱۳- الهبة [۲۱] ۱۴- الودیعة [۲۲] ۱۵- العاریة [۲۳] ۱۶- السبق الرمایة [۲۴] ۱۷- النکاح . [۲۵]
۴.۳ – جلد سوم
در جلد سوم تحت عنوان الاحكام به بحث درباره اين ابواب پرداخته است: ۱- القضاء [۲۶] ۲- الشهادات [۲۷] ۳- الإقرار [۲۸] ۴- اللقطة [۲۹] ۵- الأطعمة و الأشربة [۳۰] ۶- الصید و الذباحه [۳۱] ۷- الأنفال و المشتركات[۳۲] ۸- الإرث [۳۳] ۹- الحدود [۳۴] ۱۰- القصاص [۳۵] ۱۱- الدیات . [۳۶]
مؤلف محترم در ابتداى هر كتاب فقهى موضوعات اساسى آن را بيان مى‌كند و بدون اين‌كه خود را درگير مباحث بسيار ريز و فرعى و اقوال مختلف كند به توضيح مطالب مى‌پردازد. اين كتاب چون به عنوان جايگزين كتاب درسى حوزه علمیه يعنى” الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة ” نگاشته شده است، از طرح آراى فقيهان پرهيز مى‌جويد و ذهن دانش‌پژوه نوآموز را در عرصه اختلافات فقهى خسته و رنجور نمى‌كند. نويسنده در بسيارى از جاها به آراى خلاف مشهور گرايش يافته و اين جسارت را داشته است كه مخالفت خود را بازگو كند. [۳۷]
به عنوان نمونه در شرايط مرجع تقلید مى‌نويسند: مشهور شرايط بلوغ، ایمان ، عدالت ، مرد بودن، طهارت مولد و زنده بودن را در مرجعيت شرط مى‌دانند; ولى پس از آن به نقد و ردّ برخى از آنها مى‌پردازد. او تلاش كرده هيچ حكم فقهى بدون استدلال رها نشود و از استدلال‌هاى فقهى كه دستاوردهاى فقهى فقهاى متأخر و معاصر است بهره گرفته شده است.
