آیا فرعون در لحظه هلاک ایمان به خدا داشت؟

پرسش:
آیا فرعون در لحظه هلاک ایمان به خدا داشت؟

پاسخ:
با معجزه حضرت موسی(علیه السلام)، آب دریا بر بنی اسرائیل گشوده شد و آنان از درون آب عبور کردند. فرعون و لشکریانش نیز که در تعقیب بنی اسرائیل بودند، به داخل آب رفتند، اما امواج آب بر روی آنها فرو ریخت و آنان را غرق کرد. فرعون در زمانی که مرگ خود را حتمی دید، گفت: «ایمان آوردم که هیچ معبودی جز همان که بنی‏اسرائیل به او ایمان آوردند، نیست و من از تسلیم‏ شدگان [در برابر فرمان‏های حق‏] هستم.» اما این توبه بر فرض اگر از روی اخلاص نیز بوده باشد باز هم نمی‌‌تواند مورد قبول خداوند قرار گیرد؛ زیرا این توبه در هنگام عذاب الهی بوده و توبه در این زمان هیچ اثری ندارد. با این حال، خداوند جنازه فرعون را در دریا باقی نگذاشت، بلکه آن‌را به ساحل آورد تا عبرتی برای دیگران گردد.
بر اساس روایات توبه فرعون پذیرفته نشده بود. در کتاب عیون أخبار الرضا(علیه السلام): ـ به نقل از ابراهیم بن محمّد هَمْدانی ـ: به ابوالحسن علی بن موسی الرضا(علیه السلام) گفتم: به چه علّت خداوند عز و جل فرعون را با آن که به او ایمان آورد و به یگانگی اش اعتراف نمود، غرق کرد؟
فرمود: «چون او زمانی ایمان آورد که عذاب را دید و ایمان آوردن به هنگام دیدن عذاب، پذیرفته نمی شود و این، حکم خداوند متعال در باره گذشتگان و آیندگان است. خدای عز و جل فرموده است: «چون عذاب ما را دیدند، گفتند: به خدای یگانه ایمان آوردیم و به آنچه با او شریک می گردانیدیم، کافریم؛ ولی هنگامی که عذاب ما را مشاهده کردند، دیگر ایمانشان برای آنها سودی ندارد» و فرموده است: «روزی که پاره ای از نشانه های پروردگارت [پدید] آید، کسی که قبلاً ایمان نیاورده یا خیری در ایمان آوردن خود به دست نیاورده، ایمان آوردنش سود نمی بخشد». فرعون هم زمانی که در آستانه غرق شدن قرار گرفت، گفت: «ایمان آوردم که خدایی جز آن که فرزندان اسرائیل به او ایمان آورده اند، نیست و من از تسلیم شدگانم»؛ ولی به او گفته شد: «اکنون؟ در حالی که پیش از این، نافرمانی می کردی و از تباهکاران بودی. پس، امروز تو را با زره [زرّین]خودت به بلندی می افکنیم تا برای کسانی که پس از تو می آیند، نشانه ای باشی». فرعون از سر تا پا خودش را در آهن پوشانده بود. چون غرق شد، خداوند، پیکرش را بر بلندایی از زمین انداخت تا برای آیندگان، نشانه ای [و درس عبرتی] باشد و او را با وجود پیکری سنگین از آهن بر بلندایی از زمین ببینند، در صورتی که شی ء سنگین در آب فرو می رود و ته نشین می شود نه این که بالا بیاید، و این، معجزه و نشانه ای بود.
به علّت دیگری هم خداوند عز و جل فرعون را غرق کرد، و آن این است که چون در آستانه غرق شدن قرار گرفت، از موسی(علیه السلام) کمک خواست، نه از خدا، و خدای عز و جل به موسی(علیه السلام) وحی فرمود که: “ای موسی! به فرعون کمک نکردی، چون تو او را نیافریدی. اگر از من کمک خواسته بود، کمکش می کردم”».(1)

پی نوشت:
1. عیون أخبار الرضا(علیه السلام)، شیخ صدوق، ج۲ ص۷۷ ح۷.