بررسی تحولات مهم جهان اسلام در تاریخ معاصر که با بیداری های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی همراه شد، از اهمیت خاصی برخوردار است. مراکز دینی جهان اسلام رهبری این تحولات را برعهده داشته اند. ملاحظات فوق و رابطه تنگاتنگ نهادهای دینی قم و نجف و مردم دین مدار افغانستان و نقش فعال نهادهای این دو مرکز در تحولات فرهنگی مذهبی و سیاسی افغانستان، از جمله انگیزه های نگارش این کتاب بوده است. نویسنده خود هدفش از نگارش کتاب را شناسایی تأثیر حوزه علمیه نجف و قم و دانش آموختگان آن مراکز در افغانستان، استفاده از فرصت ها و ره آوردهای مثبت بی شمار این مراکز در افغانستان و هم چنین مطالعه و ارائه راهکار از تجریه عظیم مفاخر مراکز دینی حوزه علمیه نجف و قم در افغانستان دانسته است.
کتاب حوزه علمیه نجف و قم در یک مقدمه و چهار بخش تدوین شده است. در بخش اول به کلیات، و مفاهیم و مباحث کلی تحقیق پرداخته شده و در ضمن آن جریان های سیاسی فکری افغانستان و شاخص ها و مولفه های بیداری اسلامی مطرح شده است.
در بخش دوم ذیل عنوان حوزه علمیه نجف و بیداری فرهنگی و دینی در افغانستان، بیداری فرهنگی و نجف، جریانهای سیاسی فکری عراق، فضای فرهنگی سده گذشته افغانستان و وضعیت مذهبی شیعیان در این سده، شاخص های بیداری دینی در افغانستان مطرح شده است. حوزه علمیه نجف و بیداری سیاسی در افغانستان قسمت دوم این فصل را شکل می دهد که در آن حوزه علمیه نجف و رفتار سیاسی آن، و تأثیرات سیاسی این مرکز علمی بر روی دانش آموختگان افغانستانی اش و اقدامات و تلاش های که آنها در جهت بیداری سیاسی جامعه شیعیان افغانستان صورت داده اند به بررسی گرفته شده است.
عنوان بخش سوم،حوزه علمیه قم و بیداری اسلامی در افغانستان است. گونه شناسی جریان های فکری سیاسی در ایران، شاخص های بیداری فرهنگی در افغانستان و نقشی که حوزه علمیه قم به لحاظ فرهنگی بر جامعه شیعی افغانستان به واسطه دانش آموختگان خود گذاشته از مسائلی است که در قسمت اول این بخش بررسی شده است. در قسمت دوم این بخش به تأثیرات سیاسی حوزه علمیه قم بر دانش آموختگان و به واسطه آنها بر جامعه شیعیان این کشور پرداخته است. برآیند مطالب این بخش تأثیرگذاری بیشتر حوزه قم به لحاظ سیاسی برجامعه شیعیان افغانستان است. شکل گیری مبارزات سیاسی حول روحانیون و رهبری روحانیت در این عرصه، مشارکت حداکثری شیعیان در مسایل سیاسی اجتماعی افغانستان و شکل گیری احزاب و تشکل های سیاسی با محوریت روحانیان برگشته از حوزه قم از مباحثی است که در این قسمت مطرح شده است.
بخش چهارم کتاب، به ارزیابی تأثیرات دو حوزه نجف و قم بر جامعه شیعیان افغانستان، تفاوت ها، آسیب ها و ارائه راهکار پرداخته است.
نویسنده در کل به این نتیجه رسیده است که حوزه علمیه نجف در بیداری فرهنگی و دینی افغانستان نقش اصلی و بیشتری داشته است. تحصیل در این مرکز، شاخص های مانند احیاء و توسعه مراسم فرهنگی، گسترش و توسعه فرهنگی جامعه شیعیان افغانستان، ایجاد و تأسیس زیرساخت های آموزشی اعم از حوزوی و دانشگاهی، احیای ارزش های دینی در جامعه، تقویت موقعیت دینی شیعیان در میان پیروان دیگر مذاهب، بیرون آمدن مردم از حالت تقیه و تلاش برای رسمیت یافتن مذهب تشیع ر به دنبال داشته است.
حوزه علمیه قم نیز نتایج و تأثیرات زیر را درجامعه افغانستان در پی داشته است. کاربردی کردن مراسم فرهنگی در بین شیعیان، گسترش نمادهای شیعی، توسعه رسانه ها اعم از دیداری، نوشتاری و شنیداری، رسمیت یافتن تشیع و گسترش یافتن آموزش دینی. این مرکز در بعد سیاسی فعال تر از حوزه نجف در افغانستان و میان شیعیان ظاهر شده است. و نتایجی چون دفاع از حقوق سیاسی شیعیان، گسترش اسلام سیاسی و انقلابی، محوریت روحانیت در کنش های سیاسی شیعیان و شکل گیری احزاب و تشکل های سیاسی را به بار آورده است.
نویسنده کتاب حوزه علمیه نجف و قم و نقش آن در تاریخ معاصر افغانستان دکترسید آصف کاظمی است و مرکز بین المللی ترجمه و نشر المصطفی آن را در سال روان به چاپ رسانده است. قیمت کتاب 74000 تومان می باشد و علاقمندان می توانند آن را از درگاه مجازی نشر المصطفی به نشانی pub-almustafa.ir تهیه کنند.
