آیه الله قربانعلی محقق کابلی ( ۱۳۰۷-۱۳۹۸ش) از مراجع تقلید شیعه اهل افغانستان بود. او پس از سقوط طالبان، شیعیان افغانستان را به مشارکت در نظام سیاسی این کشور تشویق کرد. محقق کابلی حدود ۲۰ سال (۱۳۳۲ – ۱۳۵۱ش) در حوزه علمیه نجف تحصیل کرد. او پس از کودتای کمونیستی سال ۱۳۵۷ش در افغانستان، به مبارزه علیه دولت کابل پرداخت و پس از تأسیس حزب وحدت اسلامی، مسئولیت شورای نظارت آن را به‌عهده گرفت. محقق کابلی در قم درس خارج فقه تدریس می‌کرد. کتاب پنج جلدی المباحث الفقهیة از آثار اوست. او در برخی مسائل اجتماعی نظرات خاص داشت از جمله شیربها را حرام می‌دانست.
آیت‌الله محقق کابلی، فرزند محمدرضا در ۸ خرداد ۱۳۰۷ش (۱۰ ذی‌الحجه ۱۳۴۶ق) در دره ترکمن، در ولایت پروان افغانستان به دنیا آمد. دروس مقدماتی اسلامی را در زادگاه خود فرا گرفت و سپس به کابل رفت و در ۱۳۳۲ش روانه نجف شد.
در نجف اشرف نزد سید عبدالاعلی سبزواری، کاظم تبریزی، عبدالحسین رشتی و محمدتقی آل‌رازی، رسائل و مکاسب را فراگرفت. صدرا و مجتبی لنکرانی استادان کفایة الاصول وی بودند. شرح منظومه سبزواری را نزد عباس قوچانی شاگردی کرد. وی از زمستان ۱۳۳۴ش درس خارج فقه را با محمدباقر زنجانی شروع کرد. دو سال بعد در درس خارج فقه سید محسن حکیم و سید حسین حمامی و در درس خارج اصول خویی و حسین حلی شرکت نمود. کابلی مدت کوتاهی را نیز در درس‌های آیت الله خمینی شرکت می‌کرد. محقق کابلی هم‌زمان با تحصیل درس خارج، کتاب‌هایی چون شرح لمعه، قوانین، رسائل و مکاسب و کفایةالاصول را برای طلاب علوم دینی تدریس می‌کرد.
آیه الله محقق کابلی (ترکمانی)، در زمستان ۱۳۵۱ش به کابل بازگشت و تا اواخر ۱۳۵۷ش در آنجا ماند. تدریس علوم دینی، تبلیغ معارف اسلامی و تاسیس چند مرکز اسلامی از فعالیت‌های وی در این مدت در کابل است. او مدرسه جامعةالاسلام را تاسیس کرد که از مراکز فعال برای طلاب علوم دینی است. همچنین ساخت مسجد امام خمینی را آغاز نمود که در اثر کودتای کمونیستی ناتمام ماند و چند سال بعد تکمیل شد. مراسم اهل‌بیت نیز به خصوص عزاداری در ماه محرم و صفر، سخنرانی‌های جمعه و رمضان از سوی محقق کابلی برگزار می‌گردید.[
اوایل دهه پنجاه، پس از رواج تبلیغات کمونیستی، نقد و مبارزه با اندیشه‌های آن در حوزه علمیه کابل آغاز شد. آیه الله محقق، همگام با آیه الله شهید واعظ بهسودی، محمدامین افشار و شهید اسماعیل مبلغ و دیگران به سخنرانی و روشنگری پرداخت. این فعالیت‌ها به شروع نهضت اسلامی در درون نیروهای شیعه منجر شد. کودتای حزب دموکراتیک خلق افغانستان در ماه ثور (اردیبهشت) ۱۳۵۷ش و مخالفت و سرکوب فعالان اسلامی، بر روند شکل‌گیری گروه‌های اسلامی شدت بخشید. از این‌رو بسیاری از علماء از جمله وی به کشورهای همسایه مانند پاکستان و ایران مهاجرت کردند.
وی ابتدا به پاکستان رفت. در آنجا با درخواست همکاری از سوی احزابی چون حزب اسلامی و جمعیت اسلامی مواجه شد. عده ای هم پیشنهاد اقامت در کویته را دادند. اما وی پس از اقامتی کوتاه در پاکستان در زمستان ۱۳۵۸ش، برای ملاقات با امام خمینی و علمای افغانستانی مقیم قم، به ایران سفر کرد. آیت‌الله کابلی پیش از ترک پاکستان و در اقامت کوتاه خود در کویته، به اتفاق عده‌ای از مهاجرین افغانستانی، سازمان دفاع از حریم اسلامی را تأسیس کرد. این سازمان در قم تبدیل به اتحادیه علماء افغانستان شد که مدتی بعد در گروه پاسداران جهاد اسلامی افغانستان ادغام گردید
وی پس از ورود به ایران ابتدا در مشهد و سپس در قم مقیم گشت.در این دوره وی چند سال اول را به تدریس رسائل و مکاسب پرداخت و تدریس خارج فقه را در سال‌های آخر شروع کرد. از دیگر فعالیت های وی در زمان اقامت در ایران تلاش برای نزدیکی احزاب شیعه به هم و وحدت آنان بود. این تلاش‌ها که افرادی دیگری هم در آن دخیل بودند سرانجام منجر به تشکیل حزب وحدت اسلامی افغانستان شد. ایه الله محقق کابلی در جلسه افتتاحیه حزب وحدت به عنوان دبیر شورای‌عالی نظارت انتخاب گردید
با سقوط دولت نجیب و تشکیل دولت مجاهدین، به عنوان دبیر شورای عالی نظارت بر حزب وحدت اسلامی به کابل برگشت. وی مدت یک سالی که کابل بود با وجود درگیریهای شدید نظامی بین حزب وحدت و احزاب رقیب، اقامه نماز در غرب کابل را ادامه داد.
اما پس از اینکه چندین بار مسجد و خانه محل اقامت وی در کابل مورد اصابت راکت و گلوله قرار گرفت، در بهار ۱۳۷۲ش به ایران بازگشت و در زمستان همان سال رساله توضیح المسائل خود را منتشر کرد و در ماه حمل(فروردین) ۱۳۷۳ش، دفتر مرجعیت خود ابتدا در قم و سپس در دیگر شهرهای ایران و نیز کویته افتتاح کرد. آیه الله کابلی در این دوره در محل دفتر خود تدریس خارج فقه و اصول می کرد.
وی پس از سقوط حکومت طالبان، چندین بار به افغانستان سفر کرد و در بیانیه‌ها و سخنرانی‌های متعدد، بر مشارکت شیعیان در انتخابات ریاست جمهوری و پارلمان افغانستان و توصیه به دولت افغانستان برای کاهش تبعیض و فساد تأکید داشت.
آثارعلمی
آثاری از آیت‌الله محقق کابلی در زمینه فقه و اصول، اخلاق و احکام منتشر شده است. کتاب‌های مباحث الفقهیه که ۵ جلد آن منتشر شده، الخمس، تحریر العروة و وظیفة القضات از آثار فقهی وی است. منهاج الصلحاء، رساله عملیه وی به عربی و کتاب مناسک حج، در توضیح احکام حج در شمار نوشته‌های وی قرار دارد
آیه الله محقق کابلی در برخی موضوعات و مسائل اجتماعی، نظر فقهی خاص داشت. از نظر او شیربها حرام بود و بالا بودن مهریه، جهیزیه و دیگر هزینه‌های ازدواج را مصداق افراط و اسراف و خلاف احتیاط و شبهه‌ناک می‌دانست. همچنین از سخنرانان، مداحان، نوحه‌خوانان و عزاداران خواست که از اقدام به قمه‌زنی و برهنه شدن و ذکر مطالبی که باعث تحریف اذهان، نشر خرافات و غلو می‌شود، خودداری کنند.
سرانحام ایشان در شامگاه ۲۰ خرداد سال ۱۳۹۸ش در قم فوت کرد و پس از تشییع جنازه باشکوهی از مسجد امام حسن عسکری قم تا حرم حرم حضرت معصومه (س) در جوار آن حضرت به خاک سپرده شد.
