هرکس در اخبار فقه شيعه تتبع كند خواهد ديد روايتهاى رسيده از امام صادق (ع) در مسائل مختلف فقهى و كلامى مجموعهاى گسترده و متنوع است و براى همين است كه مذهب شيعه را مذهب جعفرى خواندهاند. گشايشى كه در آغاز دهه سوم سده دوم هجرى پديد آمد موجب شد مردم آزادانه تر به امام صادق (ع) روى آورند و گشودن مشكلات فقهى و غير فقهى را از او بخواهند. به همى ن مناسبت سفارش ایشان به شیعیان مهم است که در ادامه ذکر مى گردد.
امام صادق(ع) در سفارشهاى خود به عبدالله بن جندب پس از هشدارشيعيان به دامهاى شيطان، ويژگىهاى برجسته دوستان حقيقى خود رابر مى شمرد و سپس خصلتهاى ديگر شيعيان را بيان مى كند. دو ويژگىممتاز شيعيان از نگاه امام صادق(ع) عبارت است از:
- آخرت
«لقد جلت الاخره فى اعينهم حتى ما يريدون بها بدلا… و انماكانت الدنيا عندهم بمنزله الشجاع الارقم و العدو الاعجم»; آخرت در نگاه آن ها بسيار بزرگ است، به اندازهاى كه چيزى را با آنعوض نمى كنند… و دنيا نزد آنها همانند مارگزنده و دشمن بىزباناست.
پيروان حقيقى و دوستان واقعى خاندان نبوت عليهم السلام به چيزى جز آخرت نمى انديشند و تمام كردارها و رفتارهاى خود را با نگاه به آخرت مى سنجند. دنيا در نظر مؤمن وسيلهاى است براى رسيدن بههدفى بزرگ كه همان زندگى جاودان آخرت است. دوستان حقيقى اهلبيتعليهم السلام از مواهب دنيوى بهره مى برند، اما هرگز زندگىجاودان را با زندگى گذراى دنيا عوض نمى كنند.
۲ . انس با خدا
«انسوا بالله واستوحشوا مما به استاءنس المترفون»; آنها باخدا انس گرفتهاند و از آنچه كه مال اندوزان به آن انسگرفتهاند، در هراسند.
مومنان از نعمتهاى الهى بهره مى برند اما به آنها وابسته نمى شوند. وابستگى به مال دنيا موجب بندگى انسان در برابرماديات خواهد شد. زراندوزان هماره به ثروت خود وابستهاند. شيعيان واقعى با ياد خدا آرامش مى يابند نيستند.
حضرت صادق(ع) پس از برشمردن اين دو ويژگى مهم، فرمود: «اولئكاوليائى حقا بهم تكشف كل فتنه و ترفع كل بليه»; آنها دوستانحقيقى من هستند. به وسيله آنها فتنه شكست مى خورد و هرگرفتارىها بر طرف مى شود.
- حسابرسى خود
«حق على كل مسلم يعرفنا ان يعرف علمه فى كل يوم وليله علىنفسه فيكون محاسب نفسه فان راى حسنه استزاد منها و ان راى سيئه استغفر منها، لئلايخزى يوم القيمه»; بر هرمسلمانى كه مارا مى شناسد، سزاوار است كه كردارش را در هر شبانه روز بر خودعرضه دارد و به محاسبه آنها بپردازد، تا اگر كار نيكى در آنهاديد، برآنها بيفزايد و اگر كردار بدى در اعمال خود مشاهده كرد،از آنها توبه كند، تا دچار ذلت و خوارى روز قيامت نگردد.
- سخاوت
«يابن جندب! ان شيعتنا يعرفون بخصال شتى: بالسخاء و البذل للاخوان»; اى پسر جندب! همانا شيعيان ما به چند خصلتشناخته مى شوند: به سخاوت و بخشش به برادران.
۵ . خواندن پنجاه ركعت نماز و رعايت وقت نماز
«وبان يصلوا الخمسين ليلا و نهارا… و يحافظون علىالزوال»;شيعيان ما در شبانه روز پنجاه ركعت نماز مى خوانند و توجه به وقت نماز ظهر (خواندن نماز اول وقت) دارند.
- دورى از پرخاش و داد و فرياد
«لايهرون هريرالكلب»; شيعيان ما همانند سگ زوزه نمى كشند.
- دورى از طمع
«ولايطمعون طمع الغراب»; شيعيان ما همانند كلاغ طماع و حريصنياكستند.
- دقت در خور
«شيعتنا لاياءكلون الجرى… و لا يشربون مسكرا»; شيعيان مامارماهى نمى خورند… و شراب نمى نوشند.
برگزيده اى از ساير سفارشها
- آثار استقامت
«يابن جندب لو ان شيعتنا استقاموا لصافحتهم الملائكه و لاظلهم الغمام و لاشرقوا نهارا و لا كلوا من فوقهم و من تحت ارجلهم و لما ساءلوا الله الا اعطاهم«.
اگر شيعيان ما استقامت كنند، فرشتگان دست در دست آنهامى گذارند، ابرهاى سفيد(رحمت) برآنها سايه مى افكند، چون روز درخشنده و تابناك مى شوند، از زمين و آسمان روزى مى خورند و آنچه از خدا بخواهند، خداوند به آنها عطا مى كند.
- شيوه برخورد با گناهكاران
الف) گفتن خوبىها و پرهيز از سخن ناروا
«يابن جندب لاتقل فىالمذنبين من اهل دعوتكم الا خيرا»; اى پسرجندب! به گناهكاران از همكيشان خود جز خوبى و نيكويى چيزى مگو.
در برخورد با گناهكاران بايد با سخنان نيكو و گفتن خوبى هاى آنان، اميد مرده در آنها را زنده كرد و از خشونت، گفتار ناروا و بازگو نمودن لغزشهاى آنها پرهيز كرد; زيرا چنين برخوردهايى مجرمان را از پيمودن راه درست نااميد و نسبت به دين و آموزه هاى آن گريزان مى سازد.
ب) درخواست توفيق براى گناهكاران
«واستكينوا الى الله فى توفيقهم»; توفيق آنها را خاضعانه ازخداوند بخواهيد.
ج) درخواست توبه براى گناهكاران
توبه از حالات سازنده انسان است كه انجام دهنده آن محبوب خداونداست:
«ان الله يحب التوابين»; خداوند كسانى كه بسيار توبه مى كنند را دوست دارد. (۱)
توبه روشى است كه امام صادق(ع) براى پاكسازى گناهكار توصيه كرده است. شيعيان واقعى بايد از خدا بخواهند كه گناهكاران ازكردار ناشايستخود پشيمان شوند و به سوى خدا بازگردند، زيرا خداوند بسيار توبه پذير و بخشنده است; «انا الله هو التواب الرحيم» (۲)
۱۱. راه بهشتى شدن
حضرت امام جعفر صادق(ع) سه راه را فراروى جويندگان بهشت قرارداده است:
- پيروى از ائمه عليهم السلام .
- برائت از دشمنان.
- سخن گفتن آگاهانه و سكوت هنگام نا آگاهى.
«فكل من قصدنا و تولانا و لم يوال عدونا و قال ما يعلم و سكتعما لايعلم او اشكل عليه فهو فىالجنه«
هر كس جويا و پيرو ما باشد و از دشمنان ما پيروى نكند و چيزىكه مى داند، بگويد و از آنچه كه نمى داند، يا بر او مشكل (مشتبه)است، سكوت كند، در بهشت است.
۱۲. ارزش سكوت
«عليك بالصمت، تعد حليما، جاهلا كنت او عالما، فان الصمت زينلك عندالعلماء و سترلك عندالجهال. «
عالم باشى يا جاهل، خاموشى را برگزين تا بردبار به شمار آيى;زيرا خاموشى نزد دانايان زينت و در پيش نادانان پوشش است.
۱۳. دورى جستن از عقايد منحرف
خطر بدعتها، گرايشهاى منحرف و قرائتهاى ناصواب از دين، هميشه متوجه جوامع شيعى بوده است.
«يابن جندب! بلغ معاشر شيعتنا و قل لهم: لاتذهبن بكمالمذاهب»; اى پسر جندب! به شيعيان ما بگو; مبادا را عقايدمنحرف، شما را از مذهب خودتان بيرون برد.
۱۴. نشانه هاى ناتوانى
«قد عجز من لم يعد لكل بلاء صبرا و لكل نعمه شكرا و لكل عسريسرا»; ناتوان است كسى كه براى هر بلايى صبرى، براى هر نعمتىشكرى و براى هر سختى آسانى آماده نكند.
۱۵. كردارهاى برتر
«يابن جندب! صل من قطعك، واعط من حرمك، و احسن الى من اساءاليك، و سلم على من سبك، و انصف من خاصمك، واعف عمن ظلمك، كماانك تحب ان يعفى عنك، فاعتبر بعفوالله عنك، الاترى ان شمسهاشرقت على الابرار و الفجار و ان مطره ينزل على الصالحين والخاطئين. «
اى پسر جندب! با كسى كه از تو بريده، وصل كن; به كسى كه چيزىبه تو نداده، چيز بده; باكسى كه به تو بدى كرده، خوبى كن; بهكسى كه به تو دشنام داده، سلام كن; باكسى كه با تو دشمنى كرده،انصاف داشته باش و از كسى كه به تو ظلم كرده، در گذر، همچنانكه دوست دارى از تو در گذرند. پس از گذشتخداوند از خودت عبرتبگير. آيا نمى بينى خورشيد خداوند برخوبان و بدان مى تابد وبارانش بر صالحان و مجرمان نازل مى شود؟
۱۶. اساس اسلام
آخرين جمله از سفارشهاى امام صادق(ع) به ابن جندب درباره اهميت و ارزش محبت اهلبيت عليهم السلام است.
«لكل شيىء اساس و اساس الاسلام حبنا اهل البيت»; هرچيزى را پايه اى است و پايه اسلام، محبت ما اهل بيت عليهم السلام است.
پى نوشتها:
۱ . بقره، آيه ۲۲۲.
۲ . توبه، آيه ۱۱۸.
