گسترش جنبش اخوان المسلمین
با افزایش اعضا و گسترش دامنه فعالیت ها اخوان، حسن البناء قرارگاه اصلی آن را به قاهره منتقل کرد و پس از تاسیس دارالخوان (در آوریل ۱۹۲۹) رسماً اخوان المسلمین اعلام موجودیت کرد. حسن البناء در مرکز فعالیت ها که (التهذیب) نام داشت به سازماندهی تمام وقت تشکیلات پرداخت و دامنه فعالیت اخوان گسترده تر شد، در این راستا برای تربیت زنان در مصر مرکزی به نام (المهد العمهات المسلمین) نیز توسط وی تاسیس شد.
بعدها اخوان المسلمین هدف های دیگری را هم مد نظر قرار داد و در سال ۱۹۳۹ با تکیه بر آرمان فلسطین و دفاع از حقوق اعراب، اخوان به یک (سازمان سیاسی) مبدل شد و این منجر به گسترش نفوذ آن ها در سوریه، اردن و تا حدودی در لبنان، سودان و شمال افریقا شد و حسن البناء پیشوای بزرگ (مرشدالعام) شناخته شد. اصطلاح مرشد العام، از آنجا نشأت می گرفت که حسن البناء خود را رهبری فرهمند می دانست که مردم بدون آنکه کسی آنها را مجبور کند از وی پیروی می کنند.
حرکت اخوان المسلمین از کانال های مختلفی در پیشبرد و گسترش فعالیت اسلامی خود استفاده کرد که می توان آنرا در ۵ روش زیر خلاصه کرد:
- روش تنظیم هرمی از راس به قاعده، از قاعده به رأس که در تحول و حرکت بسیاری از موسسه های رسمی، دولتی، اقتصادی و اجتماعی نقش داشت.
- تشکیل جناح نظامی که یکی از ستون های دولت اسلامی را تشکیل می دهد و جریان اخوان در جنگ سال ۱۹۴۸ فلسطین از آن در کنار نیروهای عربی علیه نیروهای اسرائیلی اشغالگر استفاده کرد همچنین این جناح از مقاومت مردمی در کانال سوئز در سال ۱۹۵۱ با هماهنگی با افسران ارتش مصر پشتیبانی کرد
خشونت نظامی و ترورهای سیاسی از ابزارهایی بود که جناح نظامی حرکت اخوان در دهه ۴۰ با هدف تغییر اجتماعی و سیاسی، عنوان خشونتی علیه خشونت حکومت از آن استفاده کرد.
- گسترش به جهان عربی و اسلامی: حرکت اخوان المسلمین به عنوان محوری برای پیوند خصوصاً حرکت های اسلامی دیگر شد. دعوت به وحدت دو جهان عربی و اسلامی و استقلال آن و عدم جهت گیری آن به سوی شرق یا غرب، یکی از مهم ترین اهداف و شعارهای این جریان بود که در آغاز دهه ۴۰ مطرح شد.
- روش اصلاحی در فعالیت سیاسی این جریان، این امر زمانی بود که حرکت اخوان، برنامه اصلاحی وسیعی را تدوین کرد که در آن افکار عدالت اجتماعی، برابری، آزادی، صلح و چگونگی روبه رو شدن با سختی های زندگی عمومی جلوه گر بود که به آن محبوبیت مردمی زیادی خصوصاً میان طبقه فقیر که شامل اکثریت مردم مصر بود، بخشید.
- ایمان به مرحله ای بودن فعالیت ها: اخوان معتقد بودند که مراحل متعددی وجود دارد که حرکت اخوان باید از آن عبور کند تا به هدف خود برسد، که نهایتاً این مراحل به عملی ساختن شرع خداوند در زمین منجر می شود.
در (۲۱ صفرسال ۱۳۵۲ ه ق) اخوان المسلمین برای نخستین بار روزنامه اش را منتشر کرد.
تعامل با دیگر جنبش های اسلامی معاصر
در دهه ۱۹۲۰ که افکار سیاسی اسلامی بین اندیشه های سنت گرایان یا عناصر محافظه کار الازهر، طرفداران نوسازی یا شاگردان محمد عبده و اصلاح طلبان پیرو رشید رضا در نوسان بود، حسن البناء به مکتب سوم تمایل پیدا کرد.
گرچه حسن البناء از لحاظ فکری ترکیبی بود از (نوسازی) محمد عبده، (اصلاح طلبی) رشید رضا و (حرکت طلبی) سید جمال الدین اسدآبادی، ولی او برنامه های خود را به عنوان یک بینش جامع اسلامی ارائه کرد.
از نظر حسن النباء سید جمال (فقط یک فریاد هشدار برای مشکلات است) شیخ محمد عبده (فقط یک معلم فیلسوف) و رشید رضا (فقط یک تاریخ نویس و وقایع نگار) در حالی که اخوان المسلمین به معنی (جهاد، تلاش و کار) است و فقط یک پیغام فلسفی نیست.
مراحل سه گانه فعالیت جنبش
حسن البناء از آغاز فعالیت های خود ۳ مرحله را برای تحقق هدف های خویش در نظر گرفت:
1- مرحله تبلیغ، ارتباط، تفهیم و تفاهم
2- مرحله جذب، انتخاب و سازماندهی حامیان
3- مرحله عمل
که کلیه فعالیتهای اخوان المسلمین در آن دسته بندی می شود.
اصول و پیام اخوان
اسحاق موسی الحسینی در کتاب خود درباره اخوان المسلمین، استدلال می کند که آن ها دارای ۶ اصل می باشند:
- علمی: ارائه یک تفسیر دقیق از قرآن و دفاع از آن در برابر تفسیرهای نادرست.
- عملی: دعوت مصر و دول اسلامی بر اساس اصول قرآنی و تجدید نقش و تاثیر عمیق آن.
- اقتصادی: گسترش و حفاظت از ثروت ملی، ارتقاء سطح زندگی و تحقق عدالت
- اجتماعی و خیرخواهانه: مبارزه با جهل، بیماری و فقر.
- میهن دوستی و ملی گرایی: آزادسازی دره نیل و کلیه کشورهای عرب و در نهایت همه دنیای اسلام.
- جنبه انسانی و جهانی: ترویج صلح جهانی و تمدن انسانی بر بنیادهای جدید مادی و معنوی اسلام.
اخوان المسلمین و دولت های اسلامی
حسن البناء در تلاش برای دعوت به حکومت اسلامی مطلوب خود، ضمن انتقاد از دولت ها، با ارسال نامه ها و بیانیه های متعدد برای آن ها، برنامه ها و نظرات خود را در مورد نحوه اداره مملکت تشریح کرد. از جمله این اقدامات، ارسال رساله ای تحت عنوان «نحوالنور» به سران کشورهای اسلامی و رهبران برجسته جهان عرب، (بعد از انعقاد پیمان ۱۹۳۶) است که در آن برنامه های اصلاحی اخوان عنوان شده است.
بطور کلی فعالیت های خارجی اخوان، رویکردی از ماده دوم آیین نامه این حرکت است که اذعان می کند (اخوان المسلمین، حرکتی جهانی و اسلامی است که در راه رسیدن به آرمانهای اسلامی تلاش می کند.
اولین شعبه خارجی اخوان المسلمین در سال ۱۹۳۷ در دمشق ایجاد شد که دفتر کمیته مرکزی مسوول تأسیس مراکزی در سوریه و لبنان نیز بود. البته هر دفتر مرکزی می توانست با نظارت کمیته مرکزی شعباتی دایر کند.
در دهه ۵۰ میلادی، اخوان دفاتر زیادی در لبنان، سوریه، فلسطین، اردن، عراق، عربستان، اندونزی، سریلانکا و پاکستان دایر نمود و در ایران همکاری نزدیکی با فدائیان اسلام داشت که منجر به ترجمه و نشر بسیاری از آثار رهبران اخوان المسلمین در ایران شد. از طرفی در زمان دستگیری و اعلام حکم اعدام نواب صفوی و رهبران فدائیان اسلام، هیأتی از اخوان المسلمین برای رایزنی و جلوگیری از اعدام آنها به ایران آمد.
