- یادداشت اول:
هجدهم ذی حجه سال دهم هجرت
آنچه به عنوان حدیث غدیر و به نام روز غدیر می شناسیم، روایت و حکایتی درباره رخدادی است که در سال دهم هجرت، روز هجدهم ذی حجه، در منطقه غدیر خم رخ داد و چنان که روایات تاریخی گزارش کرده اند، طی آن، رسول خدا (ص) در حالی که پس از انجام تنها حج تمتع خود به مدینه باز می گشت، مردم را در این نقطه نگاه داشت، و علی علیه السلام را با تعبیری که در احادیث آمده «من کنت مولاه فهذا علیّ مولاه » به عنوان «ولیّ مؤمنان» پس از خود معین کرده است: «علی ولی کل مومن من بعدی». بدین ترتیب حدیث و روز غدیر، ریشه در اتفاقی دارد که در «غدیر خم» یا همان آبگیر خم رخ داده است. غدیر خم، منطقه ای است شناخته شده در فاصله ی یک میلی جُحفه ـ یکی از میقات های حجاج ـ که بسیاری از جغرافی دانان قدیم در باره آن سخن گفته اند و از جمله یاقوت حموی در معجم البلدان، ذیل همین عنوان «غدیر خم» در باره ویژگی های جغرافیایی آن سخن گفته است. یاقوت که گرایش ناصبی گرایانه و ضد علوی دارد، به نقل از منابع می گوید که که حضرت در غدیر خم خطبه خواند، اما هیچ اشاره ای به محتوای آن نمی‌کند! یعقوبی هم در قرن سوم نوشته است: «و إلى الجحفة و بها قوم من بنی سلیم، و غدیر خم من الجحفة على میلین عادل عن الطریق». فاصله غدیر خم تا جحفه، دو میل است. این منطقه تا امروز شناخته شده است و چندین مقاله در باره تعیین محل دقیق آن نوشته شده است.
غدیر، آیه اکمال و آیه تبلیغ
بنا به آنچه در روایات و اخبار تاریخی آمده، حدیث غدیر یا به معنای دقیق تر «حدیث ولایت» در ادامه نزول دو آیه در قرآن در سوره مائده ـ آخرین سوره نازل شده یا یکی به آخر ـ است: نخست: آیه «الْيَوْمَ يَئِسَ الَّذِينَ كَفَرُواْ مِن دِينِكُمْ فَلاَ تَخْشَوْهُمْ وَاخْشَوْنِ الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَ رَضِيتُ لَكُمُ الإِسْلاَمَ دِينا» (مائده 3) که به آیه اکمال معروف است، و دیگری آیه «يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنزِلَ إِلَيْكَ مِن رَّبِّكَ وَإِن لَّمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ وَاللّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ». (آیه 67). طبق استظهاری که علمای قدیم تا امروز داشته اند، تناسب این دو آیه با حدیث ولایت، به این دلیل است که در این سال، و با انجام این رسالت ـ رسالتی که خداوند موکدا از رسول خواسته است آن را انجام دهد ـ دین تکمیل شده است. منابع متعددی گواهی می دهند که این آیات در شأن حدیث غدیر و اعلام امامت نازل شده است. در میان شیعیان، ولایت، یکی از مولفه های اصلی دین اسلام است که علاوه بر جنبه سیاسی، جنبه معنوی و الهی دارد. باور به جانشینی امام علی و فرزندانش برای رسول، به عنوان حجج الله، واسطه فیض و وسیله هدایت و ارائه دین درست. شیعیان بر این اساس، دین خود را پس از قرآن، از طریق روایات امامان تصحیح می کنند، و طرق دیگر را نمی پذیرند. البته در این زمینه گرایش های معتدل و تندرو یا غالی وجود دارد که باید در جای خود از آن سخن گفت. جالب است که در برخی از طرق حدیث غدیر آمده است که رسول خدا (ص) حدیث ثقلین را هم در خطبه غدیر فرمودند.
امامت به نص الهی است و غدیر مهم ترین مستند آن.
ادامه دارد . . . . .
