مراسم عاشورا در کابل
نویسنده: سید محمدجمال موسوی
چکیده:
شیعیان در تمام دنیا همه‌ساله یاد و خاطرة شهیدان کربلا را زنده نگه می‌دارند و در ماه محرم به سوگ می‌نشینند. شیعیان افغانستان نیز اهتمامی ویژه به برپایی عزاداری‌های حسینی دارند و این امر، قدمتی به پیشینة حضور تشیع در این کشور دارد.
نوشتار زیر در دو بخش به این موضوع پرداخته است: بخش نخست اشاره‌ای کوتاه به سیر تاریخی عزاداری‌های حسینی در افغانستان، به‌ویژه کابل دارد؛ در بخش دوم به چگونگی برگزاری این مراسم، مانند سبک عزاداری، علایم و نمادها، زنانه‌خوانی، ساختار تکیه‌خانه، نحوة اجرای مراسم طی یک روز و. . . در شهر کابل پرداخته شده است. این بخش بیشتر به مشاهدات نویسنده و مصاحبه با افراد مطلع متکی است.
پیش درآمد
بی‌تردید، در هر مکانی که جماعتی از شیعیان حضور داشته‌اند، یکی از اموری که به آن اهتمام ورزیده‌اند، یادبود و گرامی‌داشت حادثة عاشورای سال 61 هجری است؛ به گونهای که این امر به‌مثابة بخشی از فرهنگ و هویت جوامع شیعی درآمده است. این رویداد چنان اثری در ذهن و خاطرة جامعة اسلامی و تأثیری ماندگار در تاریخ اسلام داشته است که حتی دیگر مسلمانان نیز در برپایی عزا بر مصایب خاندان پیامبر شرکت می‌جستند. از این روست که پس از حادثة شگرف و دردناک عاشورا، یاد و خاطرة این حادثة تاریخ‌ساز نه‌تنها بین شیعیان، که میان امت اسلامی، همچنان زنده، جاری و ساری است.
بنا بر گواهی نخستین اسناد مکتوب عاشورا، عزاداری برای شهیدان کربلا هم‌زمان و پس از وقوع این حادثه آغاز شده است. طبری در تاریخ خود به عزاداری اسیران کربلا، عزاداری زید بن ارقم در مجلس ابن زیاد (طبری، 1939م، ج4، ص349) و عزاداری شامیان، خانوادة یزید و توابین (همان، ص353 و 456) اشاره می‌کند. اشتراک مسلمانان در عزاداری بر اهل‌بیت همچنین مدح و منقبت ایشان را در جاهای دیگر نیز می‌توان سراغ گرفت. شاعران بسیاری، هم از شیعه و هم از سنی، سوگواره‌هایی در رثای اهل‌بیت سروده‌اند که به فرقة خاصی اختصاص ندارد. می‌توان این مطلب را در ادبیات ملل مسلمان نیز جست‌وجو و پیگیری کرد.
در سدة ششم هجری، بنا بر گزارش عبدالجلیل رازی قزوینی در کتاب نقض، شاهد عزاداری اهل سنت در مناطق مختلفیم که وی ضمن اشاره به آنها، این‌گونه عزاداری‌ها را جریانی طبیعی، انسانی و دینی نشان می‌دهد. وی همچنین از مجالس سوگواری دو واعظ معروف (علی بن حسین غزنوی و قطب‌الدین مظفر امیرعبادی) سخن به میان می‌آورد و اینکه تعزیت امام حسین، همه‌ساله در روز عاشورا به بغدادْ تازه است، همراه با نوحه و فریاد. (قزوینی، 1358، ص370-373) شافعی نیز در رثای امام حسین و شهدای کربلا مرثیه‌های فراوان دارد. وی در آغاز یکی از این مرثیه‌ها می‌گوید: (همان، ص370)
أبکی الحُسینَ و أرثی مِنهُ جَحجاحا | مِن اهل‌بیت رَسولِ اللّه ِ مِصباحا |
برای حسین می‌گریم و برای او که آقای بزرگواری است مرثیه می‌سرایم. کسی که از‌خاندان پیامبر خدا و چراغ هدایت است.
بزرگان شافعی و حنفی مذهب نیز دربارة شهدای کربلا، مرثیه‌های بی‌شماری دارند. خواجه ابونصر ماشاده، از شخصیت‌های اهل سنت اصفهان، هرساله در روز عاشورا، آیین سوگواری امام حسین را با ناله و فریاد، به‌پا می‌داشته است. در دارالخلافه بغداد نیز خواجه علی غزنوی حنفی، این آیین را پرشور برگزار می‌کرده است. عزاداری امام حسین با نوحه و فریاد، هرساله در روز عاشورا برگزار می‌شد و آیینی زنده بوده است. در همدان ـ که لشکرگاه ترکان سلجوقی بوده است ـ هرساله در روز عاشورا، مجدالدین مُذکِّر هَمَدانی، چنان مراسم سوگواری پرشوری برگزار می‌کرد که مایة تعجب قمی‌ها شده بود.
مولوی، شاعر بلندآوازة قرن هفتم، در مثنوی خود به وجود عزاداری علنی در شهر حلب اشاره دارد: (مولوی، 1373، ص787)
ناله و نوحه کنند اندر بُکا | شیعه، عاشورا، برای کربلا |
همچنین گفتنی است که وی غزل پرشور «کجایید ای شهیدان خدایی» را نیز در رثای شهیدان کربلا سروده است.
لینک مطالعه کامل مقاله: http://www.shiitestudies.com
