“التنزیه الاعمال الشبیه” اثر یکی از علمای بزرگ شیعه بوده که در سوریه زندگی می‌کرد و از معدود کتاب‌هایی است که در عصر خود با موضوع اصلاح عزاداری به رشته تحریر درآمد. این اثر محور یکی از جنجالی‌ترین رویداد‌های تاریخ تشیع است که حدود یک قرن پیش حواشی بسیاری در حوزه علمیه نجف ایجاد کرد و مخالفان کتاب از آن به عنوان فتنه بزرگ یاد کردند. سید محسن امین در این کتاب با اشاره به انحرافات در عزاداریها، نکات مهمی درباره رفتارهای جامعه شیعه و اصلاح عزاداری مطرح کرده که با گذشت حدود ۱۰۰ سال از تالیف آن هنوز بحث و گفتگو‌ها درباره آن ادامه دارد.
کتاب «التنزیه لاعمال الشبیه»، عصاره و حاشیه‌ای بر دیگر کار‌های پژوهشی سیدمحسن امین درباره امام حسین (ع) و موضوع عزاداری است. عزاداری امام حسین (ع) موضوع محوری و برجسته کتاب است و از جمله مواردی که نویسنده در کتابش به آن پرداخته، انتقاد به رفتارهای خشونت‌آمیز مانند قمه‌زنی است. طرفداران چنین سنتی، با این اثر مخالفت کرده و این کتاب را ضد عزاداری معرفی کردند، در حالی که در کتاب تاکید شده که عزاداری یک حرکت اصیل دینی است. انتقاد و ذکر موارد اصلاحی درباره اینگونه بدعت‌گذاری‌ها و رفتارهای خشونت‌آمیز، عکس‌العمل‌هایی را به دنبال داشت.
طیف گسترده‌ای از انحرافات در عزاداریها، مربوط به روضه‌های دروغین و نادرست و بیان روایات ضعیف و غیرمستند است. موضوع مهم دیگری که در سایه موضوع قمه‌زنی چندان به آن توجه نشد، بحث موسیقی عزاداری است که سید محمد امین معتقد بود در شان عزاداری سیدالشهدا نبوده است. امروز هم برخی همخوانی‌ها و اشعار، موسیقی عزاداری و نوحه‌خوانی را به سمت موسیقی سبک پیش برده است.
شبیه در اصطلاح ما به معنی همان شبیه خوانی یا تعزیه بوده که شامل ترکیبی از آیین نمایشی و خواندن اشعار و متن‌هایی با اشاره به موضوعات مختلف وقایع دینی به ویژه موضوع عاشوراست. سید محسن امین در این کتاب با اشاره به موضوع تعزیه بیان کرده که نباید هر روضه اشتباه صرفاً برای به گریه انداختن مردم در تعزیه مورد استفاده قرار گیرد و شبیه خوانی باید از انحرافات پیراسته شود. مجاز نیستیم هر روشی را برای گریستن مردم در سوگ اهل بیت پیامبر (ص) انتخاب کنیم. نویسنده در انتهای کتاب هم بیان کرده که من مخالف برگزاری تعزیه نیستم، بلکه معتقدم این آیین باید به طور نیک و پسندیده و در شأن اهل بیت پیامبر (ص) برگزار شود. نباید به هر روشی برای نشان دادن مظلومیت اهل بیت (ع) متوسل شد. به بیان سید محسن امین این روش‌ها، شیطانی است.
رساله کوتاه التنزیه از چند بخش تشکیل شده است. نخست امور نادرست سوگواری‌ها را برمیشمرد و ادله‌اش بر حرمت قمه‌زنی و دیگر رفتارهای نادرست را بیان می‌کند. در بخش دیگر به اشکالاتی که نویسنده «سیماء الصلحاء» بر او کرده است، پاسخ می‌گوید.
چاپ اول کتاب به دلیل شمارگان اندک کم یاب است. در چاپ دوم حذفیات فراوانی صورت گرفته است از این رو پژوهشگران ناچار از مراجعه به این چاپ هستند. ترجمه آل احمد هم در زمان نشر، یک جا خریده و سوزانده شد.
منبع:
جلال آل احمد، یک چاه و دو چاله و مثلاً شرح احوالات، چ. ۱، تهران: فردوس، ۱۳۷۶، ص. ۷۲
