در میان دختران امام هفتم حضرت موسى بن جعفر(ع) از همه برتر, حضرت معصومه(س) بود, که او را با عنوان ((فاطمه کبرى)) مى خواندند. مطابق قرائن, مادر او همان مادر حضرت رضا(ع), حضرت نجمه(س) بود, که او را به خاطر طهارت و پاکى معنوى, ((طاهره)) مى خواندند.
حضرت معصومه (س) در روز اول ذیقعده سال 173 هجرى قمرى, در مدینه چشم به جهان گشود, و در روز دوازدهم ربیع الثانى سال 201 در 28 سالگى از این جهان, رخت بربست.(1)
روز ولادت و وفات او, در مدارک معتبر, دیده نشده, ولى همان گونه که بعضى از بزرگان گفته اند: ((انصاف این است که با توجه به روایاتى که در مورد روز وفات آن حضرت, از دهم, یازدهم و دوازدهم ربیع الثانى نقل شده, مناسب و شایسته است که این سه روز را به عنوان ایام معصومیه, مراسم سوگوارى برگزار کرد.)) همان گونه که مسوولین و تولیت آستانه مقدسه حضرت معصومه(س) در سالهاى اخیر همین کار را شروع نموده, و این سنت خوب, به جریان افتاده است, و این سه روز به عنوان ((ایام معصومیه)) رسمیت یافته است. به امید آن که در این ایام در سایر مساجد و محافل, چه در قم و چه در شهرهاى دیگر, از آن بانوى باعظمت که فاطمه دیگرى از آل محمد(ص) و اختر تابنده ولایت است, تجلیل شایان گردد, و خاطره زندگى پربار و درخشانش, تجدید شود.
مقام علم و طهارت حضرت معصومه (س)
مى دانیم که کمال و شخصیت انسان بستگى به علم و پاکى او دارد, او هرقدر در این راستا به پیش رود, کاملتر و ممتازتر خواهد بود, چنان که در قرآن مى خوانیم: ((ان اکرمکم عندالله اتقاکم;(2) همانا گرامى ترین شما در پیشگاه پروردگار, پاکترین شما است.)) و نیز مى خوانیم: ((یرفع الله الذین آمنوا منکم والذین اوتوا العلم درجات;(3) خداوند کسانى را که ایمان آورده اند, و کسانى را که علم به آنان داده شده, درجات عظیمى مى بخشد.))
کمالات حضرت معصومه(س) در حدى است که از فرازهاى زیارتنامه اش که از حضرت رضا(ع) نقل شده فهمیده مى شود که او دختر روح و جسم پیامبر اکرم(ص) و حضرت زهرا(س) و خدیجه کبرى(س) و امامان معصوم(ع) است.
و در فرازى از این زیارتنامه آمده است: ((یا فاطمه اشفعى لى فى الجنه, فان لک عندالله شانا من الشان; اى فاطمه! مرا در بهشت شفاعت کن, چرا که براى تو در پیشگاه خداوند, مقامات و درجات بسیار ارجمند است.))(4)
و در فرازى از زیارتنامه غیر معروفه آن حضرت, که آن هم از معصومین(ع) نقل شده, خطاب به آن حضرت مى خوانیم: ((السلام علیک ایتها الطاهره الحمیده البره الرشیده التقیه النقیه الرضیه المرضیه; سلام بر تو اى پاک سرشت و پاک روش, اى ستوده, اى نیکوکار, اى بانوى رشد یافته و پاک و پـاکیـزه, و اى بـانوى شایسته و پسندیده.))(5)
در این فراز, حضرت معصومه(س) با هشت لقب, که هر کدام بیانگر یکى از ابعاد شخصیت اوست, تمجید شده است.
و نیز در فرازى از همین زیارتنامه آمده است: ((السلام علیک یا فاطمه بنت موسى بن جعفر و حجته و امینه; سلام بر تو اى فاطمه دختر موسى بن جعفر(ع) و حجت و امین موسى بن جعفر(ع).))(6)
جالب این که با این که نام حضرت معصومه(س), فاطمه است, او را معصومه گویند, این لقب را که بیانگر مقام عصمت و اوج طهارت او است, بنا به روایتى, حضرت رضا(ع) به خواهرش حضرت معصومه(س) داده, آن جا که فرمود: ((من زار المعصومه بقم کمن زارنى; کسى که معصومه را در قم زیارت کند, مانند آن است که مرا زیارت کرده است.))(7)
جالبتر این که امام صادق(ع) سالها قبل از ولادت حضرت معصومه(س) سخن از قم به میان آورد, و آن را به عنوان حرم امامان(ع) ستود, آن گاه فرمود: ((تقبض فیها امراه من ولدى اسمها فاطمه بنت موسى, و تدخل بشفاعتها شیعتى الجنه باجمعهم; در قم بانویى از فرزندان من که نامش فاطمه دختر موسى(ع) است از دنیا مى رود, بانویى که به شفاعت او همه شیعیانم داخل بهشت مى گردند.))(8)
شباهت حضرت معصومه (س) به حضرت زهرا(س)
از گفتنى ها در شان و مقام حضرت معصومه(س), آن که: از یکى از علماى معروف نجف اشرف مرحوم آیه الله مستنبط(ره) نقل شده که گفت: از کتاب ((کشف اللئالى)) که نسخه خطى آن در کتابخانه شوشترىهاى نجف موجود است, روایت شده: روزى جمعى از شیعیان براى دریافت پاسخ پرسشهاى خود, به محضر امام کاظم(ع) رهسپار شدند, آن حضرت مسافرت کرده بود نظر به این که آنها ناگزیر به مراجعت بودند, پرسشهاى خود را نوشتند و به افراد خانواده امام کاظم(ع) تحویل دادند, تا در سفر بعد به آن نایل شوند, هنگام خداحافظى دیدند حضرت معصومه(س) پاسخ پرسشهاى آنها را نوشته و آماده کرده است, آنها شادمان شدند و آن را گرفتند. هنگام مراجعت در مسیر راه با امام کاظم(ع) ملاقات نمودند, و ماجرا را به عرض رساندند, امام آن نوشته را از آنها طلبید و مطالعه کرد, و پاسخهاى حضرت معصومه(س) را درست یافت, سه بار فرمود: ((فداها ابوها; پدرش به فدایش باد.))(9)
این موضوع در زمانى رخ داد که حضرت معصومه(س) خردسال بود, و در این هنگام حدود ده سال داشت.
این ماجرا انسان را به یاد حضرت فاطمه زهرا(س) مى اندازد که پیامبر اکرم(ص) در شان او به طور مکرر فرمود ((فداها ابوها; پدرش به فدایش باد.))(10)
ماجراى دیگرى که بیانگر شباهت حضرت معصومه(س) به حضرت زهرا(س) است این که: بعضى از شاگردان مرحوم آیه الله العظمى نجفى مرعشى(ره) بارها از ایشان شنیده اند, که ایشان در درس خود مى فرمود: من در نجف اشرف چشم به جهان گشودم, پدر و مادرم در آن جا سکونت داشتند, در همان جا بزرگ شدم, علت آمدن من به قم این بود که: پدرم مرحوم آیه الله سید محمود مرعشى, چهل شب در حرم حضرت على(ع) به عبادت به سر برد, به این امید که به طریقى محل قبر شریف جده اش حضرت زهرا(س) را بیابد, براى حصول به این مقصود, ختم مجربى را (یعنى یکى از دعاهایى را که استجابت آن به تجربه رسیده, به طور مکرر با حضور قلب و خلوص) چهل شب خواند, شب چهلم اندکى خوابید, در عالم خواب, امام صادق(ع) یا امام باقر(ع) را دید که به او فرمود: ((خداوند به خاطر مصالحى قبر حضرت زهرا(س) را براى همه مخفى نموده است, اگر مى خواهى به موهبت زیارت مرقد حضرت زهرا(س) برسى, مرقد حضرت معصومه(س) را که بانوى بزرگوار اهل بیت(ع) است زیارت کن, و به دامن او چنگ توسل بزن)) آیه الله العظمى مرعشى نجفى(ره) افزود: از این رو من طبق سفارش پدر, به قصد زیارت مرقد مطهر حضرت معصومه(س) از نجف به قم آمدم, و در قم به اصرار موسس حوزه علمیه قم, حضرت آیه الله حائرى (ره) ماندگار شدم, شصت سال است که هر روز من, نخستین زائر حضرت معصومه(ص) هستم.))
بنابراین مرقد حضرت معصومه(س) تجلیگاه مرقد منور حضرت زهرا(س) است, و با زیارت آن, گویا مرقد حضرت زهرا(س) زیارت شده, و همان مقصود به دست آمده است.
دفاع حضرت معصومه (س)از حریم ولایت
یکى از شباهتهاى حضرت معصومه(س) به حضرت زهرا(س) دفاع او از حریم ولایت و مقام عظیم رهبرى صحیح اسلامى بود, تا آن جا که حضرت زهرا(س) در این راه به شهادت رسید. حضرت معصومه(س) نیز مطابق پاره اى از روایات, در همین مسیر به شهادت رسید.
توضیح این که: همان گونه که حضرت زهرا(س) با استدلال و گفتار استوار خود, رهبرى حق را مشخص و تایید مى کرد, حضرت معصومه(س) نیز در این راستا مى کوشید, و به نقل روایات مى پرداخت, به طورى که به عنوان ((عالمه محدثه)) خوانده مى شد.
یکى از روایات او در مورد ماجراى غدیر است, که با ذکر سلسله سند آن را نقل نموده است.(11)
روایت دیگر او در این زمینه, نقل حدیث ((منزلت)) است, که پیامبر اکرم(ص) مطابق این حدیث, به حضرت على(ع) فرمود: ((نسبت تو به من همانند نسبت هارون به موسى(ع) است, جز این که بعد از من پیامبرى نخواهد بود.))(12)
روایت دیگر او با چند واسطه به رسول خدا مى رسد که فرمود: ((الا من مات على حب آل محمد مات شهیدا; آگاه باشید! کسى که با حب آل محمد(ص) از دنیا رفت, شهید از دنیا رفته است.))(13)
روایت دیگر او, روایت معراجیه است, که حضرت معصومه(س) آن را, با چند واسطه, از حضرت زهرا(س) نقل مى کند که پیامبر(ص) فرمود: در شب معراج, وارد بهشت شدم, بر روى پرده درگاه قصر بهشت دیدم چنین نوشته شده: ((لااله الا الله, محمدا رسوله, على ولى القوم; خدایى جز خـداى یکتـا و بى همتا نیست, محمد رسول خدا است, و على(ع) رهبر مردم است.))
و بر روى پرده درگاه قصر دیگرى دیدم, نوشته بود: ((شیعه على هم الفائزون; شیعیان على(ع) کسانى هستند که رستگارند.)) به جبرئیل گفتم: این قصر, از آن کیست؟
در پاسخ گفت: ((از آن پسر عمو و وصى تو على بن ابى طالب است… .))(14)
سرانجام حضرت معصومه(س) یک سال پس از هجرت حضرت رضا(ع) به خراسان, از مدینه به سوى خراسان رهسپار شد, تا غم پرسوز فراق برادر را به پایان رساند, و از نزدیک یار دلسوز مقام رهبرى گردد, و در غم و شادى برادر و رهبرش, حضرت رضا(ع) شریک شود, مطابق پاره اى از روایات, هنگامى که به ساوه رسید, دشمنان خاندان رسالت, در یک جنگ نابرابر, برادرش هارون و جمعى از بستگان و همراهانش را به شهادت رساندند, و در ظرف غذاى آن حضرت, زهر ریخته, و آن حضرت را از این طریق مسموم کردند که بیمار شد و از ساوه به قم آمد و پس از شانزده یا هفده روز در سنین جوانى (28 سالگى) به شهادت رسید.(15)
به این ترتیب آخرین کوشش خود را در گفتار و رفتار, براى تثبیت رهبرى حق, انجام داد, و با اتخاذ چنین شیوه اى, همواره به شیعیان و مردان خدا پیام داد که در راه تقویت رهبرى حق هیچ گونه دریغ ننمایند.
کوتاه سخن آن که: از مجموع آنچه که پیرامون شان و مقام حضرت معصومه(س) گفته شده, چنین فهمیده مى شود که او یک بانوى عادى نیست, بلکه از بانوان بسیار ارجمند, و جلوه بسیار تابان از آل محمد(ص) است, براى او به خصوص, از امامان معصوم(ع) زیارتنامه نقل شده, و در شان پاداش زیارت او مطالب بسیار ارجمندى گفته اند, از جمله امام صادق(ع) فرمود: ((من زارها وجبت له الجنه; کسى که او را زیارت کند بهشت بر او واجب مى گردد.))(16)
بر همین اساس علماى ربانى و فقهاى بزرگ, همواره با کمال تواضع, کنار مرقد آن بانوى باعظمت اسلام مىآمدند و مىآیند, و آن شفیعه بزرگ درگاه الهى را واسطه بین خود و خدا قرار داده و مى دهند, در این جا نظر شما را به سه نمونه زیر جلب مى کنیم:
1 ـ ملا صدرا در کنار مرقد حضرت معصومه(س)
عالم ربانى و حکیم صمدانى, صدرالدین محمد بن ابراهیم شیرازى, معروف به ملا صدرا و صدرالمتالهین که از حکما و علماى بزرگ دوره صفوى است, مدتى از عمر پربار خود را در روستاى کهک (چند فرسخى قم) به سر برد, این مرد بزرگ, هرگاه با مشکلات پیچیده علمى رو به رو مى شد, کنار مرقد مطهر حضرت معصومه(س) مىآمد, و با توسل به آن اختر فروزان ولایت, به مقصود خود نایل مى شد و مشکلات علمیش حل مى گردید.(17)
دو شاگرد برجسته ملاصدرا, به نامهاى: ملا محسن فیض کاشانى, و مولى عبدالرزاق لاهیجى ملقب به فیاض که هر دو از حکما و علماى برجسته و فرزانه بودند و هر دو داماد ملاصدرا شدند, بر اثر کسب علم در پرتو عنایات خاصه حضرت معصومه(س) و در جوار آن بى بى دو عالم و منبع فیض به درجه عالى رسیدند, و هر دو به خاطر استفاضه از آن منبع فیض, به فیض و فیاض معروف گردیدند, و به گفته بعضى وجه نامگذارى مدرسه فیضیه نیز به خاطر فیض بخشى حضرت معصومه(س) و مستفیض شدن فیض کاشانى و فیاض لاهیجى, از آن سرچشمه فیض, در این مدرسه, بود, از این رو داراى این نام باشکوه و ماندگار شد.
آرى, حضرت معصومه(س) در اقامت هفده روزه خود در قم, حوزه علمیه را بقاى جاودانه بخشید, و همواره پشتیبان محکمى براى حوزه بود و چون خورشید بر آن نورافشانى کرد, و در نتیجه هزاران فرهیخته و دانش پژوه, و دهها مراجع بزرگ و حکماى نامدار, و اساتید برجسته و عالمان ربانى و عارفان وارسته را به جهان تشیع ارزانى داشت, و این برنامه همچنان بیش از پیش ادامه دارد.
2 ـ تواضع آیه الله العظمى بروجردى در برابر مرقد حضرت معصومه(س)
مرجع کل حضرت آیت الله العظمى بروجردى (ره) مکرر کنار مرقد مطهر حضرت معصومه(س) مىآمد و در برابر عظمت مقام آن جلوه پرفروغ کوثر, با تواضع خاص, تضرع مى کرد و با تجلیل و احترام و احترام ویژه اى, آن بانوى عظما را در پیشگاه خدا واسطه قرار مى داد.
از گفتنى ها این که: در آن عصر, شاه عربستان سعودى به ایران آمد, و هدایایى براى مرجع کل آیه الله العظمى بروجردى فرستاد, آقا از میان آن هدایا, چند قرآن و مقدارى از پرده کعبه را پذیرفت, و بقیه را رد کرد, در ضمن شاه عربستان تقاضاى ملاقات با آقاى بروجردى کرده بود, و این تقاضا توسط سفیر عربستان, به آقا ابلاغ شد, ولى آقاى بروجردى آن را رد کرد, وقتى که از علت آن پرسیدند, فرمود: ((این شخص (شاه عربستان) اگر به قم بیاید[ به خاطر این که وهابى است, به زیارت مرقد مطهرحضرت معصومه(س) نمى رود] اگر او به زیارت حضرت معصومه(س)نرود, به مقام ارجمند حضرت معصومه(س) توهین خواهد شد, و من به هیچ وجه, چنین امرى را که توهین غیرمستقیم به حضرت معصومه(س) است نمى پذیرم و تحمل نمى کنم.))(18)
3 ـ حضرت معصومه(س) در اشعار امام خمینى(ره)
حضرت امام خمینى(ره) با معرفت و تواضع ویژه اى, کنار مرقد مطهر حضرت معصومه(س) مىآمد, و در برابر عظمت او تعظیم مى کرد, و او را بین خود و خداوند بزرگ, واسطه قرار مى داد, امام خمینى(ره) که به شدت به خاندان نبوت, دل بسته بود, به خصوص براى حضرت معصومه(س) مقام بسیار ارجمندى قائل بود تا آنجا که در قصیده اى, آن حضرت را با حضرت زهرا(س) مقایسه کرده, و عظمت آن گوهر عصمت را در آن اشعار (که شامل 43 بیت است) ترسیم نموده, که در بخشى از آن اشعار, چنین آمده است:
دختر چون این دو از مشیمه قدرت
نامد و ناید دگر هماره مقدر
آن یک امواج علم را شده مبدا
وین یک افواج حلم را شده مصدر
آن یک بر فرق انبیإ شده تارک
وین یک اندر سر, اولیا را مـغفر
آن یک در عالم جلالت, کعبه
وین یک در ملک کبریایى مشعر
لم یلدم بسته لب و گرنه بگفتم
دخت خدایند این دو نور مطهر
آن یک خاک مدینه کرد مزین
صفحه قم را نموده این یک, انور
خاک قم این کرد, از شرافت, جنت
آب مدینه نموده آن یک, کوثر
زیبد اگر خاک قم به عرش کند فخر
شاید گر لوح را بیابد همسر
خاکى عجب خاک, آبروى خلایق
ملجا بر مسلم و پناه به کافر (19)
پاورقی ها
1 ) شیخ على نمازى, مستدرک سفینه البحار, ج8, ص;257 عباس فیض, گنجینه آثار قم, ج1, ص;386 علامه بحرانى, عوالم العلوم, ج21, ص328. 2 ) حجرات (49) آیه13. 3 ) مجادله (58) آیه11. 4 ) علامه مجلسى, بحارالانوار, ج102, ص267. 5 ) شیخ محمد على بن حسین کاتوزیان, انوار المشعشعین, ج1,ص211. 6 ) همان. 7 ) شیخ ذبیح الله محلاتى, ریاحین الشریعه, ج5, ص35. 8 ) علامه مجلسى, بحارالانوار, ج60, ص228. 9 ) على اکبر مهدى پور, کریمه اهلبیت, ص63 و 64. 10 ) علامه مجلسى, بحارالانوار, ج43, ص88. 11 ) علامه امینى, الغدیر, ج1, ص197. 12 ) همان. 13 ) شیخ محمد رازى, گنجینه دانشمندان, ج1, ص16 و 17, به نقل از کتاب اللولو الثمینه. 14 ) علامه مجلسى, بحارالانوار, ج68, ص76 و 77 (به طور تلخیص) 15 ) جعفر مرتضى عاملى, الحیاه السیاسیه للامام الرضا(ع), ص428. 16 ) علامه مجلسى, بحارالانوار, ج48, ص317, به همین مضمون روایات دیگرى نیز وجود دارد, شرح بیشتر این مطلب را در کتاب ((حضرت معصومه (س) فاطمه دوم)) نوشته نگارنده, بخوانید. 17 ) شیخ محمد رازى, گنجینه دانشمندان, ج1, ص39. 18 ) به نقل از آیه الله شیخ لطف الله صافى. 19 ) حضرت امام خمینى, کلیات دیوان اشعار, ص253 ـ 257.
