پرسش:
تقوا یعنی چه؟
پاسخ:
“تقوا” در اصل از ماده “وقی یقی وقایه” به معناى قراردادن خویش در پناهگاه است.[۱] و در اصطلاح شرع، به معناى خویشتندارى در برابر گناهان میباشد.
به عبارت دیگر تقوا نیرویى بازدارنده است که به صورت یک ملکه نفسانی و نیروی درونی در انسان به وجود آمده و او را در برابر طغیان شهوات و ارتکاب کارهای خلاف حفظ مىکند. کمال تقوا آن است که علاوه بر دوری از گناهان و محرمات، از مشتبهات نیز اجتناب شود.
در آیات و احادیث، تشبیهات فراوانى براى تقوا بیان شده که به بعضی از آنها اشاره میشود:
۱. زاد و توشه: قرآن تقوا را به زاد و توشه تشبیه کرده و آن را بهترین زاد و توشه شمرده و میفرماید:” توشه برگیرید پس به درستی که بهترین توشه تقوا است”.[۲]
۲. لباس: و نیز آن را به لباس تشبیه کرده و تقوا را بهترین لباس دانسته است: ” لباس تقوا، بهترین لباس براى شما است.[۳]
۳. دژی نیرومند: امام علی(ع) میفرماید ” اى بندگان خدا! بدانید که تقوا دژى مستحکم و غیر قابل نفوذ است”.[۴]
۴. مرکب راهوار: و نیز در کلام دیگری میفرماید: “تقوا مانند مرکبى راهوار است که کنترل آن در دست سوارش بوده و او را تا دل بهشت پیش مىبرد.”[۵]
۵. بعضى از بزرگان، تقوا را به حالت کسى تشبیه کردهاند که از سرزمینی پر از خار عبور مىکند و سعى دارد دامن خود را کاملا جمع کرده و با احتیاط گام بردارد مبادا نوک خارى در پایش بنشیند، و یا به لباسش آسیب برساند.[۶] از این تشبیه به خوبى استفاده مىشود که تقوا به این نیست که انسان انزوا و گوشهگیری را انتخاب کند، بلکه باید در دل اجتماع باشد و اگر اجتماع آلوده بود، خود را حفظ کند.[۷]
تقوا، نشانه ایمان به” مبدء” و “معاد” یعنى خدا و رستاخیز و معیار فضیلت و افتخار انسان و مقیاس سنجش شخصیت او در اسلام به شمار میآید.[۸]
از نظر قرآن “تقوا” نوری الاهى است که هر جا راسخ شود، علم و دانش مىآفریند.[۹]
مراحل تقوا
تقوا داراى مراحلی است. بعضى از بزرگان براى تقوى سه مرحله قائل شدهاند:
۱- نگهدارى نفس از گرفتارشدن در دوزخ و عذاب جاویدان از طریق تحصیل اعتقادات صحیح.
۲- پرهیز از هر گونه گناه اعم از ترک واجب و فعل معصیت.
۳- خویشتندارى در برابر آنچه قلب آدمى را به خود مشغول مىدارد و از حق منصرف مىکند، و این تقواى خواص بلکه خاص الخاص است.[۱۰]
شاخههای تقوا
تقوا داراى شاخهها و شعبههاى متعددی است، که از آن میان میتوان به شاخههای زیر اشاره کرد:
تقواى مالى و اقتصادى، تقواى جنسى، تقوای اجتماعى، تقواى سیاسى، تقوای اخلاقی و …
انسان باتقوا شخصی است که تقوا را در تمام این جهات رعایت کند.
آثار تقوا
تقوا آثار مثبت زیادی در زندگی انسان دارد که به بعضی از آنها اشاره میکنیم:
۱. انسانسازی: امام علی(ع ) میفرماید: تقوا یک ویژگی روحی و یک تربیت معنوی است که در پرتوش جان انسان ساخته و پرداخته میشود.[۱۱]
۲. مسؤلیتپذیری: فرد باتقوا از زیربار مسئولیتهای شرعی شانه خالی نمیکند، بلکه آنها را مشتاقانه میپذیرد و سختیها و مشکلاتش را به جان میخرد و مسیر را هموار میکند.
۳. آزادگی: تقوا وسیله آزادی انسان از هر بندگی است کسی که دارای تقوا است در برابر شهوات به زانو در نمیآید؛ در برابر مقام و دیگر تمایلات نفسانی تسلیم نمیشود، بنابر این از هر هلاکتی در امان است.
۴. رستگاری در آخرت: تقوا کلید هدایت است و فرد باتقوا با انجام کارهای مثبت و گام برداشتن در مسیر هدایت، علاوه بر سعادت در دنیا به کسب پاداشهای اخروی و ذخیره آن برای روز معاد موفق می شود.
پی نوشتها:
[۱]. راغب اصفهانى حسین بن محمد، مفردات فی غریب القرآن، ج۱،ص ۸۸۱ ماده،”وقی”؛ دارالعلم الدار الشامیة، دمشق، بیروت، ۱۴۱۲ ق.
[۲] . بقره، ۱۹۷، “وَ تَزَوَّدُوا فَإِنَّ خَیْرَ الزَّادِ التَّقْوى”.
[۳] . اعراف، ۲۶،” وَ لِباسُ التَّقْوى ذلِکَ خَیْرٌ”.
[۴] . نهج البلاغه خطبه ۱۵۷:”اعلموا عباد اللَّه ان التقوى دار حصن عزیز”.
[۵]. نهج البلاغه خطبه ۱۶.”… الا و ان التقوى مطایا ذلل، حمل علیها اهلها و اعطوا ازمتها، فاوردتهم الجنة …”.
[۶] . ر.ک: ابو الفتوح رازى، حسین بن على، روض الجنان و روح الجنان فى تفسیرالقرآن، ج ۱، ص ۱۰۱ ، بنیاد پژوهش هاى اسلامى آستان قدس رضوى، مشهد، ۱۴۰۸ ق؛ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج ۱، ص ۸۰، دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول، تهران، ۱۳۷۴ ش.
[۷] . تفسیر نمونه، ج ۲۲، ص ۲۰۴.
[۸] . حجرات، ۱۴،” إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقاکُمْ”.
[۹] . بقره، ۲۸۲ ” اتَّقُوا اللَّهَ وَ یُعَلِّمُکُمُ اللَّهُ “.
[۱۰]. تفسیر نمونه، ج ۲۲، ص ۲۰۵؛ علامه مجلسى، بحار الانوار” ج ۷۰، ص ۱۳۶، مؤسسة الوفاء، بیروت – لبنان، ۱۴۰۴ هـ ق.
[۱۱]. نهج البلاغه، خطبه متقین.
