پرسش:
قطع رابطه با چه دوستان و افرادی مجاز/ مستحب / یا واجب است؟ معیارها و ملاکها چیست؟
پاسخ:
ابتدا باید دقت شود که “رابطه” حتماً نباید «صفر یا صد» باشد؛ بلکه هدف از ارتباط، چگونگی ارتباط، میزان ارتباط و …، همه نکاتی است که باید مورد توجه قرار گرفته و لحاظ گردد.
دامنه ارتباطات:
دامنه ارتباطات بسیار وسیع و شعاع آن بسیار گسترده است. از ارتباط با خداوند متعال، حجتهای او (اهل عصمت علیهم السلام)، قرآن کریم، احکام عبادی (مثل چگونگی ارتباط با نماز) و … شروع میشود، تا ارتباط با همنوعان در سطوح و مراتب متفاوت، ارتباط با جامعه و حتی ارتباط با گیاهان و حیوانات و نیز عوالم غیر مادی، مانند ارتباط با علم… و آیات و احادیث در تمامی موارد بسیارند،. چنان که در ارتباط با خودش فرمود: وقتی آن جوانان (اصحاب کهف) به توحید قیام کردند، ما قلبشان را ربط دادیم:
« وَرَبَطْنَا عَلَى قُلُوبِهِمْ إِذْ قَامُوا فَقَالُوا رَبُّنَا رَبُّ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ لَن نَّدْعُوَ مِن دُونِهِ إِلَهًا لَقَدْ قُلْنَا إِذًا شَطَطًا » (الکهف، ۱۴)
ترجمه: و دلهاى آنان را استوار داشتيم آن گاه كه (در مقابل ديكتاتور وقت) قيام كرده گفتند: پروردگار ما، پروردگار آسمانها و زمين است ما هرگز جز او معبودى را نخواهيم خواند كه در آن صورت سخنى به تجاوز گفتهايم
الف – در کلام الله، “ربط و ارتباط”، مقولهای بسیار حیاتی و مهم تلقی شده است که سعادت یا شقاوت – فلاح یا هلاکت انسان یا جامعه را موجب میگردد. چنان که فرمود:
« يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ اصْبِرُواْ وَصَابِرُواْ وَرَابِطُواْ وَاتَّقُواْ اللّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ » (آلعمران، ۲۰۰)
ترجمه: اى اهل ايمان در كار دين صبور باشيد و يكديگر را (با ارتباط) به صبر و مقاومت سفارش كنيد و مهيا و مراقب كار دشمن بوده و خدا ترس باشيد، باشد كه پيروز و رستگار گرديد.
ب – ارتباط یا قطع ارتباط با افراد حقیقی یا حقوقی در میان خانواده، خویشان، جامعه و جهان، مقولهی سادهای نیست که بتوان با شمردن چند بند بیان داشت که با اینان ارتباط بگیرید و با آنان نگیرید، یا قطع آن مستحب یا مکروه است.
ج – اگر چه آیات و احادیث بسیاری در این زمینه وجود دارد (که به برخی از آنها اشاره خواهد شد)، اما تعمیم آن به مصادیق، کار تعقل، تفکر، بصیرت و تدبرِ توأم با تقوا میباشد.
پس ملاک اول “عقل” است و “آیات و احادیث” مبین همان ملاکهای عقلانی میباشند. به عنوان مثال: “هر ارتباطی که برای دنیا و آخرت انسان مفید باشد خوب است و هر ارتباطی که برای دنیا و آخرت انسان مضر باشد، باید قطع، و یا کنترل و مدیریت گردد”.
انواع ارتباط:
ارتباطات انواع و اقسام و اشکال گوناگونی دارد. همان گونه که «دیدار حضوری، مکالمه تلفنی، ارتباط در فضای مجازی، ارتباط مکاتبهای، ابراز مستقیم، غیر مستقیم، گفتاری یا عملی محبت و …» از انواع ارتباطات میباشد، ارتباط به”ولایت پذیری”، “دوستی و مودت”، “اتصال معنوی” و … نیز از انواع و اقسام ارتباطات میباشد.
ولایت:
از این رو، آیاتی که تأکید به « لاَ تَتَّخِذُواْ » دارند، و عمدتاً بر “ولایت” به معانی متفاوتش اشاره دارند، از جمله ارتباطاتی هستند که نباید برقرار شوند و اگر برقرار است، یا باید قطع شوند و یا در جهت خدا و دین خدا کنترل گردند. خداوند متعال، در مواردی دستور صریح به قطع ارتباط دارد، مانند:
« يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَتَّخِذُوا عَدُوِّي وَعَدُوَّكُمْ أَوْلِيَاء تُلْقُونَ إِلَيْهِم بِالْمَوَدَّةِ وَقَدْ كَفَرُوا بِمَا جَاءكُم مِّنَ الْحَقِّ يُخْرِجُونَ الرَّسُولَ وَإِيَّاكُمْ أَن تُؤْمِنُوا بِاللَّهِ رَبِّكُمْ إِن كُنتُمْ خَرَجْتُمْ جِهَادًا فِي سَبِيلِي وَابْتِغَاء مَرْضَاتِي تُسِرُّونَ إِلَيْهِم بِالْمَوَدَّةِ وَأَنَا أَعْلَمُ بِمَا أَخْفَيْتُمْ وَمَا أَعْلَنتُمْ وَمَن يَفْعَلْهُ مِنكُمْ فَقَدْ ضَلَّ سَوَاء السَّبِيلِ »
ترجمه: اى كسانى كه ايمان آوردهايد، دشمن من و دشمن خودتان را به دوستى برمگيريد [به طورى] كه با آنها اظهار دوستى كنيد، و حال آنكه قطعاً به آن حقيقت كه براى شما آمده كافرند [و] پيامبر [خدا را از] و شما را [از وطنتان] بيرون مىكنند كه [چرا] به خدا، پروردگارتان ايمان آوردهايد، اگر براى جهاد در راه من و طلب خشنودى من بيرون آمدهايد. [شما] پنهانى با آنان رابطه دوستى برقرار مىكنيد در حالى كه من به آنچه پنهان داشتيد و آنچه آشكار نموديد داناترم. و هر كس از شما چنين كند، قطعاً از راه درست منحرف گرديده است.
نکته: اگر دقت شود، در این دسته از آیات، به چگونگی ارتباط تصریح دارد و میفرماید که ارتباط از نوع این که آنها «سرپرست و دوست» شما محسوب گردند، باید قطع شود، نه هر گونه ارتباطی.
دوستی و همرازی:
گاهی ارتباط از نوع دوستی شدید و اعتماد و اطمینان (فرد، جامعه، دولتها و …) به یک دیگر است، یعنی ارتباط و اعتمادی که شخص با اطمینان، طرف مقابل را از اسرار و محرمانههای خود آگاه میسازد. در اینجا نیز به مؤمنین دستور میدهد که از چنین ارتباطی با غیر خودیها اجتناب کنید:
« يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ لاَ تَتَّخِذُواْ بِطَانَةً مِّن دُونِكُمْ لاَ يَأْلُونَكُمْ خَبَالاً وَدُّواْ مَا عَنِتُّمْ قَدْ بَدَتِ الْبَغْضَاء مِنْ أَفْوَاهِهِمْ وَمَا تُخْفِي صُدُورُهُمْ أَكْبَرُ قَدْ بَيَّنَّا لَكُمُ الآيَاتِ إِن كُنتُمْ تَعْقِلُونَ »
ترجمه: اى كسانى كه ايمان آوردهايد، از غير خودتان، [دوست و] همراز مگيريد. [آنان] از هيچ نابكارى (ظلم و فسادی) در حق شما كوتاهى نمىورزند. آرزو دارند كه در رنج بيفتيد. دشمنى از لحن و سخنشان آشكار است و آنچه سينههايشان نهان مىدارد، بزرگتر است. در حقيقت، ما نشانهها [ى دشمنى آنان] را براى شما بيان كرديم، اگر تعقل كنيد.
همنشینی مسالمت آمیز:
گاهی ارتباط به شکل همنشینی و گفتگوی مسالمتآمیز، در دور هم جمع شدنهای کوچک یا میهمانیهای بزرگ، و یا در جلسات رسمی و غیر رسمی میباشد. در اینجا نیز میفرماید با کفار و کسانی که دین را مسخره میکند، همنشین و هم گفتار نشوید، وگرنه خودتان نیز از آنانید:
« وَقَدْ نَزَّلَ عَلَيْكُمْ فِي الْكِتَابِ أَنْ إِذَا سَمِعْتُمْ آيَاتِ اللّهِ يُكَفَرُ بِهَا وَيُسْتَهْزَأُ بِهَا فَلاَ تَقْعُدُواْ مَعَهُمْ حَتَّى يَخُوضُواْ فِي حَدِيثٍ غَيْرِهِ إِنَّكُمْ إِذًا مِّثْلُهُمْ إِنَّ اللّهَ جَامِعُ الْمُنَافِقِينَ وَالْكَافِرِينَ فِي جَهَنَّمَ جَمِيعًا » (الأعراف، ۸۶)
ترجمه: و همانا او بر شما در اين كتاب نازل كرده (سوره ۶ آيه ۶۸) كه چون شنيديد كه آيات و نشانههاى خداوند را مورد انكار و مسخره قرار مىدهند، با آنان منشينيد تا در سخنى ديگر وارد شوند و گرنه شما نيز همانند آنهاييد به يقين خداوند منافقان و كافران را همگى در دوزخ گرد خواهد آورد.
نکته:
دقت شود که نفرمود از همان ابتدا یا به هر شکلی قطع ارتباط کنید، بلکه فرمود: اگر به کفرگویی یا مسخره دین مشغول شدند، ابتدا موضوع سخن را عوض کنید تا وارد فضا و سخن دیگری شوند، چرا که ادامه نیافتن این بحث، بسیار واجبتر از خروج یک نفر از این جمع میباشد، اما فرمود اگر اصرار ورزیدند، شما با آنها نشینید و هم صحبت نشوید، و اگر بشوید، خودتان هم مثل آنان هستید.
کسانی که به کفر علاقهی بیشتری دارند:
این نیز موارد لازم برای قطع ارتباط است، چه در ارتباطات خویشاوندی، و چه در ارتباطات کلان و اجتماعی و سیاسی.
انسانها بر اساس اشتراک محبت، یا به تعبیر دیگری، «محبوب» مشترک، یا دیگر آشنا و نزدیک شده و ارتباط برقرار میکنند، تا جایی که به یک دیگر علاقه یافته و ارتباطاتشان صمیمی و محکم میگردد. لذا فرمود با آنان قطع ارتباط کنید، اگر چه خویشان نزدیک شما باشند و تأکید میکند که اگر این دوستی نزدیک با آنان را برقرار کنید، خودتان هم ظالم هستید:
« يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ لاَ تَتَّخِذُواْ آبَاءكُمْ وَإِخْوَانَكُمْ أَوْلِيَاء إَنِ اسْتَحَبُّواْ الْكُفْرَ عَلَى الإِيمَانِ وَمَن يَتَوَلَّهُم مِّنكُمْ فَأُوْلَـئِكَ هُمُ الظَّالِمُونَ » (التوبة، ۲۳)
ترجمه: اى كسانى كه ايمان آوردهايد، اگر پدرانتان و برادرانتان كفر را بر ايمان ترجيح دهند [آنان را] به دوستى مگيريد، و هر كس از ميان شما آنان را به دوستى گيرد، آنان همان ستمكارانند.
تذکرات:
یک – شاخص تمامی دوستیها و دشمنیهای فردی، اجتماعی و سیاسی، خداوند سبحان، ایمان و کفر و دوستی و دشمنی با اوست، نه تمایلات یا نظرات شخصی.
دو – دقت شود که ارتکاب به گناهان، با کفر و الحاد و دشمنی با خدا متفاوت است. از این رو کسی حق ندارد تا شاهد صدور گناه یا خطایی از کسی شد، به او انگ کافر، ملحد، مشرک، منافق، دشمن خدا و … بزند و به این بهانه قطع ارتباط کند.
سه – اساس در میان خودیها، بر “محبت” است، محبتی از روی صدق و اخلاص. در نزد پروردگار عالم، شاخص دینداری، محبت و رحمت به خودیها و شدت و استحکام در مقابل کفار است.
معکوس شدن همین مواضع (چه در ارتباطات خرد و خصوصی و چه در ارتباطات کلان و سیاسی) است که سبب جرأت یافتن دشمنان بر جوامع اسلامی گردیده است. فرمود:
« مُّحَمَّدٌ رَّسُولُ اللَّهِ وَالَّذِينَ مَعَهُ أَشِدَّاء عَلَى الْكُفَّارِ رُحَمَاء بَيْنَهُمْ …» (الفتح، ۲۹)
ترجمه: محمّد فرستاده خداست، و كسانى كه همراه اويند (مسلمان واقعی و تابع او هستند) در برابر كفّار نيرومند و سرسخت و در ميان خودشان مهربانند … .
*- آیا نمیبینیم حکومتها و دولتهایی که با کفار دوست و مهربان و صمیمی هستند و به مسلمانان (اگر چه هموطنان خود باشند)، به چشم رقیب و دشمن نگاه میکنند؟!
چهار – همان ملاکهایی که برای دوستی و دشمنی در سطح کلان بیان شده، در سطح خرد نیز ملاک است، و البته در ارتباطات باید به نکات فراوانی توجه داشت، از جمله آن که «پدر و مادر»، حسابشان جداست، حتی اگر کافر هم باشند، احترامشان واجب است، مگر این که به مقابله و مبارزه علیه دین اقدام کنند – یا گاهی صله ارحام و ارتباطات، حتی با کسانی که تقید چندانی ندارند، برای اصلاح و اثر گذاری مثبت لازم یا حتی واجب است.
