کابل- افق اندیشه: حجت‌الاسلام‌والمسلمین سید عباس مظفری، رئیس مرکز فقهی ائمه اطهار- کابل، جایگاه امام جواد علیه‌السلام را در فرهنگ شیعه، فراتر از یک شخصیت علمی و تاریخی خواند و گفت: ایشان الگویی آسمانی از علم، تقوا، صبر و هدایت در کودکی هستند. حضور ایشان در فرهنگ شیعی، نقطه اتصال میان معرفت الهی و پایداری در برابر ظلم است و تلاش‌های ایشان در تربیت شاگردان و تبیین معارف، موجب پایداری و گسترش تشیع شد.
اولین امام شیعه که در کودکی به امامت رسید
حجت‌الاسلام‌والمسلمین مظفری درباره جایگاه امام جواد علیه‌السلام در فرهنگ شیعه گفت: آن حضرت نخستین امامی است که در سن 7 یا 8 سالگی به امامت رسید؛ و این موضوع موجب تردیدهایی در میان برخی از شیعیان شد. با این حال، در پرتو علم لدنی و کرامات الهی، جایگاه امام جواد علیه‌السلام بین شیعیان به سرعت تثبیت شد و ایشان به عنوان الگویی از علم، تقوا و ولایت الهی شناخته شدند.
او در توضیح این مطلب به بیان دلایل اثبات امامت امام جواد علیه السلام در سن کودکی پرداخت و گفت: به باور شیعه، امامت از امور غیبی است که خداوند بر اساس حکمت و اراده خودش تعیین و توسط پیامبرش اعلام می‌کند. در این مبنا، بلوغ جسمی شرط امامت نیست. شرط اصلی «علم، عدالت و عصمت» است که خداوند به امام عطا می‌کند.
او درادامه به آیه 124 سوره بقره استناد کرد که خداوند برای رسیدن حضرت ابراهیم (ع) به مقام امامت، شرایط و امتحانات سخت مقرر می‌کند، اما شرایط سنی، جزأ آن نیست. روایات امام رضا (ع) درباره امامت امام جواد (ع) منقول در کتاب کمال‌الدین شیخ صدوق و کافی کلینی از جمله روایت‌هایی بود که مورد استناد و ارجاع حجت‌الاسلام‌والمسلمین مظفری قرار گرفت.
مناظرات امام جواد (ع) نشان داد علم امام وابسته به تحصیل بشری نیست
رئیس مرکز فقهی ائمه اطهار در کابل تأکید کرد: امام جواد علیه‌السلام در سن ۸ سالگی به امامت رسید. این مسأله، نقطه‌ی عطف در مباحث اعتقادی شیعه است و براساس آن، علم امام، اکتسابی نیست، الهی و لدنّی است. این نکته نیز در آیات قرآن مانند آیه 12 سوره مریم ریشه دارد که می‌فرماید: «یَا یَحْیى خُذِالْکِتَابَ بِقُوَّةٍ وَآتَیْنَاهُ الْحُکْمَ صَبِیًّا». قرآن به اعطای «حکم» (یعنی علم و شایستگی رهبری) به حضرت یحیی علیه‌السلام در کودکی اشاره می‌کند و شیعه امامیه از این آیه برای اثبات امکان امامت در کودکی بهره می‌برد. امام جواد علیه‌السلام هم همانند یحیی نبی (ع)، حامل علم الهی است.
او انجام مناظرات معروف امام جواد علیه‌السلام را در سنین کم، بیانگر عمق علم و حکمت الهی ایشان دانست و گفت: این مناظرات نه تنها موجب اثبات جایگاه امامت آن حضرت شد، بلکه به الگویی در استدلال عقلانی شیعه تبدیل شد و این‌که علم امام جواد علیه‌السلام، مانند دیگر امامان شیعه، از نوع علم لدنّی و عطای الهی است. نمونه آن مناظره با یحیی بن اکثم (قاضی‌القضات مأمون عباسی) است که یحیی پرسید: «ما تقول فی مُحرِم قَتَلَ صیداً؟» امام پاسخ داد: «آیا صید را در حِلّ کشته یا حَرَم؟ عالم بوده یا جاهل؟ عمدی بوده یا خطا؟ آزاد بوده یا بنده؟ بار اول بوده یا تکرار شده؟…» امام با تقسیم مسئله به ده‌ها حالت فقهی، قاضی القضات را مبهوت کرد و نشان داد که علم امام وابسته به تحصیل بشری نیست، بلکه ریشه در علم غیبی و الهی دارد و از سوی خداوند به او عطا شده است.
امام جواد (ع) از تضعیف شأن امامت جلوگیری کرد و هویت شیعه را حفظ نمود
حجت‌الاسلام‌والمسلمین سید عباس مظفری درباره نقش فرهنگی و اجتماعی امام جواد علیه‌السلام گفت: امام جواد علیه‌السلام با وجود نظارت شدید حکومت عباسی، توانست شبکه‌ای از شاگردان و راویان حدیث را تربیت کند، که علی بن مهزیار اهوازی، عبدالعظیم حسنی و صفوان بن یحیی از آن جمله است. این افراد در نشر معارف اهل‌بیت (ع) و تثبیت اصول مکتب تشیع نقش کلیدی ایفا کردند. به این ترتیب، امام با تشویق به علم و تقوا، فرهنگ علمی و اخلاقی شیعه را در برابر تهدیدهای انحرافی حکومت تقویت کرد.
او افزود: امام جواد علیه‌السلام در دوره‌ای زندگی می‌کرد که مأمون عباسی سعی در کنترل و مشروعیت‌بخشی به حکومت خود از طریق نزدیک‌سازی با اهل‌بیت (ع) داشت. ازدواج تحمیلی امام با «ام الفضل» دختر مأمون و حضور اجباری در بغداد از نشانه‌های این سیاست است. با این حال، امام با موضع‌گیری‌های حکیمانه، از تضعیف شأن امامت جلوگیری کرد و هویت شیعه را حفظ نمود.
دلایلی که سبب شد امام جواد (ع) کمتر شناخته شود
این استاد حوزه‌های علمیه در پاسخ به پرسش از این‌که «چرا امام جواد علیه‌السلام میان عموم مردم و حتی برخی شیعیان به اندازه دیگر امامان (ع) شناخته‌شده نیست؟» گفت: برای این مسئله دلایل متعددی می‌توان شمرد:
اولین دلیل، امامت در کودکی و شبهات ناشی از آن است. امام جواد (ع) نخستین امامی بود که در کودکی به مقام امامت رسید و همین مسئله باعث ایجاد شبهه و تردید در برخی از شیعیان و حتی عموم مردم شد که چگونه یک کودک چنین مقام بلند و علمی دارد؟ این موضوع باعث شد برخی به شناخت عمیق‌تر ایشان نپردازند.
دومین دلیل، عمر کوتاه و شهادت زودهنگام آن حضرت است. امام جواد (ع) تنها ۲۵ سال عمر کرد و مدت امامت ایشان نیز کوتاه بود. عمر کم ایشان فرصت کمتری برای فعالیت‌های گسترده فرهنگی و علمی فراهم کرد از این رو در بین عموم مردم خیلی شناخته شده نبود.
سومین دلیل نیز، شرایط سیاسی و اجتماعی سخت دوران آن حضرت است. دوران امام جواد (ع) مصادف بود با حکومت خلفای عباسی که به شدت با اهل‌بیت (ع) مخالفت داشتند. محدودیت‌ها و فشارهای سیاسی موجب شد تا امام (ع) کمتر بتواند فعالیت‌های علنی و گسترده داشته باشد، به خصوص که مأمون و معتصم تلاش کردند امام را کنترل کنند.
چهارمین دلیل هم، تاریخ‌نگاری و ثبت اندک آثار آن حضرت است. در مقایسه با برخی دیگر از امامان مانند امام حسین (ع) که در حوادث تاریخی بزرگ حضور داشتند، امام جواد (ع) کمتر در منابع عمومی و کتب تاریخی برجسته شده‌است. بیشتر آثار مربوط به ایشان در منابع حدیثی و علمی شیعه ثبت شده که برای عموم مردم چندان شناخته‌شده نیست.
/پایان/
