پرسش :
جعفر برادر امام حسن عسکری(علیه السلام) کذاب است یا تواب؟
پاسخ :
وجود و شهرت یکی از فرزندان امام هادی(علیه السلام) بنام جعفر به کذّاب از مشهورات تاریخی است و در منابع متعدد روایی و تاریخی از جعفر کذّاب و ویژگی های اخلاقی و پیروان او بحث شده است و جای شک و تردید نیست.
وجه تسمیه جعفر به کذّاب هم این بود که وی به دروغ ادعای امامت کرد.جعفر پس از شهادت امام هادی ادعای امامت کرده و می گفت: “امام مردم من هستم نه برادرم ( امام عسکری)” ، و به همین منظور نزد خلیفه وقت رفت و گفت: “بیست هزار اشرفی برای تو می فرستم و از شما خواهش دارم که فرمان دهی تا بر مسند امامت بنشینم و این مقام از برادرم سلب گردد.”[1] ولی حضرت امام حسن عسکری اجازه هیچ‌گونه خودنمایی را به او نداد تا این که پس از شهادت امام حسن عسکری و آغاز غیبت صغرای امام مهدی(عجل الله تعالی فرجه الشریف)، او بار دیگر فرصت یافت تا ادعای امامت کند و با دروغ، جمعی را به گمراهی بکشاند و از این رو به جعفر کذّاب شهرت یافت.
امام سجاد (علیه السلام)درباره ملقب شدن امام ششم به «صادق» فرمود: «از نسل پنجم او مردی به نام جعفر متولد می‌شود که به دروغ ادعای امامت می‌کند، و نامش جعفر کذّاب است، از این رو به امام ششم، جعفر صادق لقب داده اند.»[2]
مورخین درباره عاقبت کار جعفر کذاب دو نظر دارند. عده‌ای بر این باورند که وی تا پایان زندگی بر ادعای دروغ خود پای فشرد و همچنان خود را امام می‌دانست، اما برخی دیگر می‌گویند که وی از ادعای خود دست کشید و توبه کرد، و شیعیان نیز نامش را از جعفر کذّاب به جعفر تائب برگرداندند.
در روایتی از محمد بن عثمان عمری، نائب خاص امام زمان (عج)، آمده است که امام دوازدهم در توقیعی کار و راه جعفر را به کار برادران یوسف همانند کرده‌اند[3].
برخی این عبارت را تفسیر کرده‌اند به اینکه جعفر همچون برادران یوسف در نهایت توبه کرده است[4] و از این رو وی را توّاب لقب داده‌اند[5]؛
اما، به نظر می‌رسد مراد امام در توقیع مزبور، سابقه‌دار بودن گمراهی در فرزندان انبیا و اولیا بوده است.[6]
پی نوشت ها:
1. قمی، حاج شیخ عباس، منتهی الآمال، ج 2، ص 261 و باب سیزدهم در فصل پنجم.
2. دایره المعارف تشیع، ج 5.
3. دایره المعارف تشیع، ج 5؛ قاموس الرجال، ج 2؛ المعارف و المعاریف، ج 2؛ دایره المعارف الشیعیه العامه، ج 7.
4. کمال‌الدین، ج ۱، ص۴۸۳-۴۸۴. رجال کشی ج ۱، ص۲۹۰. بحارالانوار ج۵۰، ص۲۲۷.
5. علی‌بن محمد العلوی، المجدی فی انساب‌الطالبیین ص۱۳۰.طبقات اعلام الشیعه قسم۲، ص۵۱۹.
6. الفصول العشره فی‌الغیبه، ص۶۲. رجال کشی ج ۱، ص۱۰۷.
